Не за тое зусім, што калісьці

Непрыкметна мінула вясна,

Я сабрала барвовае лісце

Лістападам у вас ля акна…

Ён непрыўкметку прыходзіць, гэты час. Калі шапацяць пад нагамі апаўшыя лісты-гады, калі адзінокае сэрца стукае ў рытме апошняга адчайнага кахання. Раздзеленага – гэта рэдка. Часцей – заблытанага ў пачуццях, бядотнага, як шэрае птушаня, зляцеўшае з гнязда ў пошуку мройнага прывіду няздзейсненага парыву. Гэты парыў лейтматывам прыходзіць праз усю творчасць Ганны Новік. Славутай нашай зямлячкі, члена Саюза пісьменнікаў Беларусі, дзень нараджэння якой мы адзначылі б 25 сакавіка. Мы і адзначылі яго, сабраўшыся на творчую вечарыну, прысвечаную выхаду ў свет яе чарговага паэтычнага зборніка “Барвовае лісце”. Падзеі, якая, напэўна, усё ж ускалыхнула бессмяротную душу паэткі і там, за парогам вечнасці. У выставачнай зале краязнаўчага музея сабраліся тыя, хто асабіста ведаў Ганну Новік, любіў яе творчасць, захапляўся той нечалавечай самаахвярнасцю ў імя ідэі, якую гэта мужная жанчына пранесла праз усё сваё жыццё.

Не кожнаму наканавана ў жыцці такая вернасць. У ідэалах, каханні, дружбе, прывязанасці да бацькоўскіх каранёў. На жаль, імпэтны ў рытмах, зменлівы ў ацэнках падзей наш час, дыктуе сваю сістэму светаўспрыняцця. Бывае, нам даводзіцца ёй падпарадкавацца. Мяняць погляды, лад думак, сяброў, каханых… Пастаянства — прывілея цэльных і моцных натур. Такой і яна была і застаецца ў памяці сяброў.

Гэты зборнік – вынік працы блізкага ёй чалавека бібліятэкара гарадской бібліятэкі № 4 Раісы Соніч. Менавіта Раісе Пятроўне даверыла пісьменніца сваю літаратурную спадчыну. I не памылілася. У зборніка быў яшчэ адзін духоўны апякун – член Саюза пісьменнікаў Іван Іосіфавіч Лашутка. Імя яго сёння таксама належыць ужо вечнасці. Наталля Шнітко зрабіла камп’ютэрную апрацоўку кнігі.

Настальгічна-узнёслую атмасферу вечарыны стварыла музыка. Дуэт скрыпкі (Людміла Шагава) і гітары (Уладзімір Лапцік). На фоне якой арганічна, сціплым узорам каляровых ніцяў у аснове сатканага дывана, упляталіся вершы Ганны Новік. Іх прачыталі Таццяна Мікалаеўна Захарыч, Ала Сямёнаўна Зайцава, Ніна Мікалаеўна Гаўрылава, Людміла Дзмітрыеўна Івашкевіч, Любоў Дзмітрыеўна Міхайлава. Завяла залу жартаўлівымі імправізацыямі Дзіна Карлаўна Квяткевіч. Для кожнага з дэкламатараў паэзія Ганны Новік адметна асабістым успрыняццем, звязаным ці з то добрым знаёмствам, ці дружбай са слыннай зямлячкай.

Ганна Аляксееўна была чалавекам, які ўмеў дружыць і даражыць кожнай хвілінай, кожным сардэчным парывам праяўленай да сябе ўвагі. Пра гэта гаворыць Любоў Дзмітрыеўна Міхайлава: мы сябравалі да апошніх яе дзён…

Ала Сямёнаўна Зайцава далікатна прыадчыняе завесу сардэчнай тайны Ганны Новік. Нагадвае пра каханне, адзінае на ўсё жыццё, якое прарываецца ў вершах цнатлівым чаканнем сустрэчы, трывожна светлай надзеяй на ўзаемнасць:

Калі ласка, прайдзі са мною,

Больш не будзе такіх хвілін…

Чалавечае і зямное

Падзялі са мной,

на ўспамін…

Між тым інтымнасць – толькі адна, далёка не пераважаючая рыса ў творчасці Ганны Новік. Як справядліва заўважыў Мікалай Міхайлавіч Іваненка, ёсць у яе вершы высокалітаратурныя, напісаныя па ўсіх правілах вершаскладання. I ёсць просценькія, як сціплыя палявыя рамонкі на творчай ніве. Але менавіта апошнія найболын поўна раскрываюць душу аўтара. Зразумелыя, даходлівыя і шчырыя, яны і ўражваюць даступнасцю ўспрыняцця. Так сціплы вянок на галоўцы вясковай прыгажуні хвалюе больш, чым раскошная дыядэма ў прычосцы “глянцавай” фотамадэлі.

Да слёз уразіў прысутных успамін Людмілы Мікалаеўны Дзямідавай. Асабліва пялёстак цюльпана з некалі падоранага букета, які і сёння яна захоўвае як самы светлы напамінак аб дружбе і высокай чалавечай прывязанасці.                 ,

Людміла Мікалаеўна — сведка апошніх дзён Ганны Новік, расказала, наколькі востра перажывала тая трагедыю вялікай краіны, што стала для яе асабістай пакутаю і болем. Якая б яна была шчаслівая, каб убачыла сённяшнюю Беларусь. Тую, што ўступіла ў свае адраджэнне, што мае будучае, – разважае Людміла Мікалаеўна.

На вечарыне гучала шмат музыкі. Далучыўся да выканаўцаў вядомы на Вілейшчыне аўтар і выканаўца Уладзімір Цэнунін. I вечар памяці стаў урачыстым вечарам ушанавання тых нашых духоўных здабыткаў, які не губляе няўмольны час у прасторах вечнасці. Эфект прысутнасці самой паэткі стварала вядомая карціна вілейскага мастака Эдуарда Мацюшонка. Ганна Новік сярод жніўнай нівы кранае рукой спелыя каласы. Мастак занатаваў яе такой, якой яна і была ў жыцці: сціплай, замілаванай роднай зямлёй, з непакорлівымі пасмачкамі русявых валос, у афіцыйным гарнітуры. Яго яна ўмела носіць з годнасцю. Ён пасаваў ёй больш, чым некаторым – бальная сукенка. I па-свойму дапаўняў яе аблічча.

Жанчына, якая не разрывала свайго лёсу з лёсам Радзімы, якая і на прастору вясковай вуліцы выходзіла часам, як ідуць у бой. Ды і ўсё яе жыццё было змаганнем: спачатку – за кратамі польскай дыфензівы, пасля – сувязной партызанскага атрада. Кожным створаным радком яна сцвярджала свае ідэйныя перакананні і прымушала верыць у іх чытачоў.

Нямала час уклаў старання,

Пакуль мне стаць такой, як ёсць.

Ды не змяніў да непазнання,

Хоць перакрэсліў маладосць.

А з сэрцам – справа не такая,

Хоць сівізна на галаве,

Пакуль стукоча – то кахае,

Пакуль кахае – то жыве.

Удала ўплялася ў канву вечарыны выступленне гурту народнай песні “Світанак”. Пранікнёна праспяваў “Край верасовы” Казімір Талстыка. Усхваляваў прысутных мелодыяй “Снегіроў” і адметным яе ўвасабленнем Сяргей Каркотка… А ў рэалізацыю задуманага сцэнарыя ўсю сілу сваёй творчай натуры ўклала вядучая Таццяна Захарыч.

Свяці і надалей, умацоўвай вераю душы, нязгасная зорка вілейскай зямлі.

Арганізатары дзякуюць за дапамогу гарадскі Палац культуры і асабіста метадыста Жану Барткевіч, а таксама Віктара Вейса і Галіну Тапчаеву.

Марыя КУЗАЎКІНА.

“На паўднёву зелень гаю шмат пытанняў пасылаю. А там – толькі вецер вые”. Ганне Новік было ўсяго 24 гады, калі нарадзіліся гэтыя радкі. Цнатліва- самотныя, безнадзейна адчайныя. Якія толькі і могуць прыйсці ў галаву юнай дзяўчыне, якую засмактала багна палітычных пературбацый, захліснуўшых у той час прагнучы перадзелу свет. Гэта былі гады паміж 35-ым і 39-ым. Перыяд паміж смерцю маршалака Юзэфа Пілсудскага, пахаванага як нацыянальнага героя Польшчы… І – вызваленчым паходам Чырвонай Арміі ў Заходнюю Беларусь. Яна, заходняя, знаходзілася на мяжы дзвюх этнічных культур – польскай і беларускай, двух састаўляючых нацыянальны менталітэт ладаў жыцця, урэшце дзвюх сацыяльна-эканамічных фармацый.”

Падзел гэты не насіў антаганістычны характар, ствараўся знешнімі абставінамі, а не гістарычнымі прадпасылкамі. Зусім побач, размежаваныя некалькімі дзесяткамі метраў прыгранічнай паласы, жылі землякі. I тут, і там нараджалі дзяцей, выхоўвалі іх у духу лепшых славянскіх традыцый, аралі зямлю… Вось толькі формы ўласнасці былі розныя. I кожны мусіў прэтэндаваць на права вызначыцца ў прыярытэтах. Кожны з тых думаючых, неардынарных асоб, якімі, нібыта рэдкаю папараць-кветкай, бывае запальваецца ў моманты найвялікшага напружанага духу, ніва Айчыны. Ганна Новік была адной з тых шукальнікаў. I ў прадмове да зборніка вершаў “Мая Вілейшчына” так расказвае аб сабе і тых часах, якія сфарміравалі ў ёй ідэйнага байца новай фармацыі:

– У гарадах было шмат беспрацоўных, якія атрымлівалі грашовую дапамогу, а ў вёсках – шмат жабракоў… Польскія вайскоўцы, якія ўдзельнічалі ў вайне за Беларусь, атрымалі лепшыя землі і называліся асаднікамі. Асаднікі не паспявалі апрацоўваць зямлю сваёй сілай і наймалі сялян. Жанчына–маці ў сям ‘і – мела права толькі на сёмую частку маёмасці, а дзяўчаты – ніякіх правоў.

У такія часы Ганна Новік, дзяўчо з маленькай вёсачкі Варонічы, у якой ужо згадвалі і настаўнікі, і землякі бескампрамісную накіраванасць учынкаў і думак, скончыла сямігодку. Спадзяючыся, што паступіць у гімназію:

“Аднак вучоба ў гімназіі каштавала вельмі дорага, і я звярнулася ў Віленскую ўніяцкую, дзе часам прымалі бясплатна. Але туды бралі католікаў, а маё праваслаўнае веравызнанне не падыходзіла. Я звярнулася з просьбай да куранецкага ксяндза, каб ён падрыхтаваў мяне каталічкай…”

Ганна Новік свядома пайшла на гэты рэлігійны кампраміс хутчэй за ўсё, таму, што сваё доўгае жыццё пражыла напачатку ваяўнічай, а пасля проста цярплівай атэісткай. I ва ўсіх творах слова “Бог” пісала з малой літары. Гэта ніколькі не шкодзіла развіццю і станаўленню гуманістычных пачаткаў у яе лірыцы, дзе тэма барацьбы за лепшую долю, ідэал якой яна сабе ўяўляла такім, а не іншым, займае адзін з вызначаных напрамкаў. У ёй акумуляваўся, падмацаваны ідэйнымі перакананнямі, асабісты вопыт паэткі. Набыты ў сям’і бацькоў-наймітаў, вымушаных прадаваць сваю працу прыватнікам за лусту хлеба. Прычым, бацька Ганны не быў з тых недарэк-няўдачнікаў, якім сам лёс наканаваў жабрацтва. Рамяство яго – кавальскае – па тых часах было запатрабавана. Але на тым крутым зломе гісторыі ўсё больш тапельцаў круцілася ля бяздоннага віру пад крыжам безнадзеі. I многія згінулі ў ім. Але ж былі і тыя, хто выплылі. Хто, нырнуўшы ў слізкую каламуць, знайшоў у сабе сілы адхінуцца ад смуроднага дна. I ўдыхнуць паветра волі:

“Даўно змрок вячэрні ў цемрадзі згінуў,

Ноч чорная хмарай над полем вісіць,

Па хісткіх душою, родная краіна,

Жалобныя крэпы не будзем насіць.

Мы сотнямі станем на месца адзінак,

Зблуканых, чужых табе думкай, жыццём,

Згартуй нашы сілы, з ‘яднай іх, краіна,

Мы сцяг барацьбы над сабой панясём”.

Ганну Новік польскія ўлады не любілі. Бо яна супрацьстаяла ім сваім адметным ладам думак, сваёй бачнай беларускасцю, імкненнем вырвацца за кола акрэсленай для сялянскіх дзяцей рысы інтэлектуальнай “аседласці”.

У сваіх успамінах яна піша: “Усе польскія настаўнікі насцярожана адносіліся да мяне. Так мая адукацыя спынілася на сямі класах…”

Далейшы асабісты вопыт – гэта лагер працы для беспрацоўнай моладзі ў Варшаве, дзе па розных спецыяльнасцях – у шавецкай, трыкатажнай, пашывачнай майстэрнях – працавала каля 200 дзяўчат. Пасля – арышт у чэрвені 1937 года, калі яна, разам з групай моладзі, паспрабавала ўцячы за мяжу ў Савецкі Саюз. Допыт у дэфінзіве, які стаў прычынай калецтва. А калі прыйшла Чырвоная Армія – Ганна Новік была абрана дэпутатам Народнага сходу. Ён праходзіў у Беластоку тры дні і вынес рашэнне далучыцца да Савецкай Беларусі.

Асабістае і агульначалавечае ў яе жыцці настолькі пераплецены, што іншым разам нараджаецца вярэдзячае свядомасць думка: а ці жыла калі-небудзь гэта самаахвярная жанчына для сябе? Апантаная ідэяй, яна прынесла ёй у ахвяру сваю маладосць. Недзе на скрыжаваннях палітычных віхур паспела выйсці замуж, нарадзіць дачку, страціць яе, маленькую. I далучыцца да партызан: хадзіць на заданні, удзельнічаць у налётах на нямецкія гарнізоны. Зноў жа мімаходзь, у ходзе нейкай аперацьіі, сустрэцца з групай падрыўнікоў, пасланых з-за лініі фронту, у ёй знайсці мужа. I праляцець гаротнай зязюляй міма жаночага шчасця, назаўсёды захаваўшы ў памяці чатыры ваенныя моманты сустрэчы:

“3 трывожнаю надзеяй у душы

Цябе сюды чакала часу столькі.

Ён голас нават твой не заглушыў.

I рысы твару не змяніў ніколькі”.

Ён вярнуўся з вайны. Пяць раненняў. Дзве кантузіі. Паспелі нарадзіць сына. I мужа – не стала…

“У 1948 годзе ў Варонічах арганізаваўся калгас, і яго старшынёй абралі мяне. Гэта былі цяжкія гады, але патроху людзі спраўляліся са сваімі задачамі. У 1949 годзе бандыты напалі на старшыню Касцяневіцкага сельсавета, адабралі ў яго паляўнічую стрэльбу. Старшыню адразу знялі з работы, і сельсавет застаўся без кіраўніка… Дэпутаты выбралі старшынёй мяне… Пайшлі планы лесавывазкі, лесапавалу, і гэтай справай займаліся жанчыны.

Хоць прызнанне маё і не новае

I не з новых утворана слоў –

Я люблю цябе, поле жытнёвае,

Ціхі шэпат тваіх каласоў…

Яравыя даўно ўжо пакошаны,

Толькі лён у радках дзе-нідзе,

А ўдушы маей столькі харошага

Да сяла, да зямлі, да людзей”.

Напэўна, ніводзін айчынны паэт не ўклаў у свой радок столькі асабістага, інтымна-перажьггага, адбалела завершанага. Яе паэзія ляжыць як бязмежны прасцяг узышоўшай руні. Там – гонкі зялёны сцебластой, там – выпаленая марозам пляміна. Тэорыю вершаскладання Ганна Новік вывучала не па падручніках. I ўсё ж яе аднагалосна ў 1960 годзе прынялі ў саюз пісьменнікаў. Тады ж выйшаў першы зборнік “Мае вёсны”. Ахвотна друкавалі ў “Полымі”, побач з такімі літаратурнымі “кітамі”, як Максім Танк, Пятрусь Броўка. Але не выйшла самастойным выданнем незакончаная аповесць “Другая сустрэча”. Пра яе яна ў сваіх успамінах, якія са слоў паэткі запісалі супрацоўніцы гарадской бібліятэкі, сказала так:

“Аповесць яшчэ не закончана. Не ведаю, ці змагу яе скончыць. Але хачу спадзявацца…”

Ганна Новік ціха і светла пайшла з жыцця. На старасці гадоў атрымаўшы, нарэшце, гарадскую кватэру. Акружаная сябрамі. Адзіны сын яе раней за маці пакінуў гэты свет. Яна цягнулася да людзей. I тыя стараліся аберагчы яе свядомасць і нервы ад наступстваў ідэалагічнага землятрусу, што кінуў да падножжа знявечаных руін ідэй лёс цэлага пакалення.

“Калі віхура сённяшняга дня

I тых адкіне, з кім жыла дагэтуль,

I застануся, як калісь, адна,

На паўдарогі да абранай мэты –

Раскватаруйся ў маёй душы,

Займі сабой усе яе пакоі,

Пачуцце адзіноты заглушы,

Дапамажы забыцца пра такое –

Да роспачы, вядома, не дайду,

Хаця памылка і была вялікай.

I хто, скажы, прывёў сюды бяду?

Баюся думаць, хто яе наклікаў…”

Яна вытрымала яшчэ адзін удар лёсу. Як трымала да гэтага ўсе астатнія. І пакінула прыкметны след на паэтычным небасхіле Айчыны.

Марыя КУЗАЎКІНА