(Да 100-годдзя з дня нараджэння Г. А. Новік)

Беларускай паэтэсе, удзельніцы нацыянальна-вызваленчага руху ў Заходняй Беларусі на Вілейшчыне Ганне Новік, 25 сакавіка споўнілася б 100 год.

Трапна сказаў Іван Лашутка ў прадмове да паэтычнага зборніка Ганны Новік “Барвовае лісце”: “Не аблашчаная асабістым лёсам, яна заўсёды несла сваю дабрыню і любоў да людзей. I, як родная беларуская песня, паэзія Ганны Новік не згубіць свой след на літаратурнай ніве Баіцькаўшчыны”.

Цалкам пагаджаюся з гэтымі словамі: “Не аблашчаная асабістым лёсам”… Так жыццё склалася, што яна ўжо з самага ранняга дзяцінства спазнала цяжкую фізічную працу. Яна мне пісала: “Я была мужчынскі кравец. Незакончаны крыху аграном. Крыху медык, крыху фармацэўт. У 12 гадоў свайго жыцця (з 6-7 год) дапамагала бацьку ў кузні – ён быў каваль. Біла молатам, наразала гайкі, балты, нават рабіла крываватыя ўхналі для таго, каб падкаваць каня. Касіла, арала, гарадзіла платы, валіла дрэвы з пня з бацькам, калі будавалі гэту хату”.

А пабудавалі яе ў сярэдзіне 1920-х гадоў. У ёй я час ад часу сядзеў з гаспадыняй і размаўляў на розныя тэмы. Шмат гаварылі пра гады польскай акупадыі, тагачаснае падполле, у якім прымалі ўдзел Ганна Новік і мой бацька, Флор Манцэвіч. I тут мы былі аднадумцамі, асабліва пасля таго, як Ганна Аляксееўна даведалася, што я з’яўляюся сынам таго чалавека, які ў Беластоку выступаў з дакладам аб уваходжанні Заходняй Беларусі ў склад Беларускай ССР.

– I я ў кастрычніку трыццаць дзявятага года як дэлегат прымала удзел у вядомым Народным сходзе, – расказвала яна. – 3 чатырох дакладчыкаў запомніла толькі двух, якія выступалі па асноўных тэмах, Прытыцкага і вашага бацьку. Добра ён сказаў пра заходнебеларускага таленавітага паэта Міхася Машару, які замест ордэна на грудзях насіў трапалку ад лёну, каб зарабіць сабе на кавалак хлеба і не памерці з голаду.

— Пра вас, Ганна Аляксееўна, – казаў я субяседніцы, – у нашай сям’і ведалі яшчэ да трыццаць дзявятага года, калі Міхась Машара, які сябраваў з маім бацькам, нейкім чынам дастаўляў рукапісы вершаў сваіх, вашых, Міхася Васілька, Піліпа Пестрака. Пра гэта мне маці расказвала.

Напэўна, таму, што мой бацька ўдзельнічаў у заходнебеларускім падполлі, мне і па сённяшні дзень блізкая тэма Заходняй Беларусі. Ганна Аляксееўна раіла мне не пакідаць гэтай тэмы. У пісьме ад 13 студзеня 1969 года (я тады яшчэ працаваў у Вілейскай раённай газеце) яна падбадзёрвала: “Вы ўсё ж малайчына! Хоць работы хапае, але Вы ўзяліся за нашу Заходнюю. Гэта вельмі добра. Магу Вам сёе-тое і падказаць. Калі Вам спатрэбіцца рух Заходняй Беларусі, вось Вам людзі:

Баранцы Асіпаўскага сельсавета – Гарэлік Уладзімір Рыгоравіч, старшыня раённага савета таварыства сляпых;

Цынцавічы – Круцько Аляксандр Ігнатавіч, персанальны пенсіянер.

Больш цакуль не дам. Усё адразу не зробіш.

У мяне было многа выразак з нашых часопісаў таго часу, былі фотаздымкі, але ў зямлі папсаваліся ў вайну”.

На жаль, у канцы 1969 года тэма Заходняй Беларусі ў маёй журналісцкай творчасці прыпынілася, паколькі мяне перавялі на работу ў рэдакцыю бярэзінскай раённай газеты “Сцяг Леніна”. А гэта – Усходняя Беларусь. Аднак ліставанне з Ганнай Новік не спынілася.

Можа ўзнікнуць пытанне: чаму, жывучы ў адным раёне, мы не маглі часцей сустракацца? Прычына простая. Аўтобусы па раёне, асабліва ў закінутыя вёскі, як Варонічы, хадзілі рэдка, а ў завеі яны туды наогул не даязджалі. Па-другое, як казала мая суразмоўца, у пісьмах лягчэй выкласці сваю душу, і нават так шчыра, што пры вуснай размове таго б не сказаў.

А лёс такі быў у гэтай адзінокай жанчыны. У вайну памерла дачушка, а ў пасляваенны час страціла дарослага сына. Ва ўступным слове да паэтычнага свайго зборніка “Мая Вілейшчына” паэтка піша пра тое, як з-за катаванняў у польскай турме яна ў 1936 годзе стала інвалідам: “Аднойчы мяне павялі на допыт. Следчы ўдарыў мяне з размаху па твары. Я не ўтрымалася на нагах і ўпала скроней на кант стала. Са скроні пацякла кроў. Допыт быў перапынены. Зрэнка майго правага вока схавалася за пераноссе. Я пачала дрэнна бачыць”.

Але бадай што самы цяжкі адбітак у яе лёсе пакінула палітычная здрада яе мужа. У пісьме ад 8 лютага 1968 года з просьбай нікому гэта пісьмо не паказваць (пры сустрэчы дадала: “Толькі пасля маёй смерці”) яна расказвала.

“…у 1940 годзе мне спадабаўся беглы падпольшчык з вёскі Цынцавічы Круцько Антон Пятровіч, які толькі з прыходам Савецкай улады ў 1939 годзе выйшаў з турмы…

…Я лічыла яго такім жа ідэйным, як сама, як мае сябры. Мы сталі мужам і жонкай”.

А праз пару месяцаў ад работнікаў “адпаведнай установы” Ганна Новік даведалася наступнае: “…у 1936 годзе майго мужа (тады яшчэ не мужа) і некаторых іншых злавілі польскія паліцэйскія як падпольшчыкаў. Усіх іх асудзілі на 10 год турмы, а яго за “услугу” –  на 4 гады”.

Потым Антон Круцько, адступаючы на Усход у 1941 годзе, быў закінуты ў тыл ворага, да партызанаў. Тут Ганна Аляксееўна некалькі разоў з ім сустракалася. I ў вайну, і ў пасляваенны час яна “старалася выклікаць мужа на шчырасць, але ён не даваўся гаварыць аб гэтым, і між намі пачала расці сцяна”. “…між намі зарадзілася недавер’е”. “Канчаткова рассталіся ў 1947 годзе”.

Яны былі розныя па духу, таму Ганна Новік і пісала мне: “Не разумею, як жыве атэіст з веруючай, баптысткай, як жывуць адной сям’ёй людзі з рознымі светапоглядамі і перакананнямі”.

3 Ганнай Аляксееўнай проста можна было гаварыць на любыя тэмы. У сваёй вёсцы яна ненавідзела дармаедаў і ўсіх тых, хто стараўся разбурыць калгас. У мяне захавалася пісьмо (яно ў “Куфэрку Віленшчыны” не надрукаванае), у якім Ганна Новік пералічвае, на яе погляд, непажаданых савецкай уладзе людзей, называючы іх абразлівым у той час словам “хунвэйбінамі”. У Варонічах быў аптэчны пост, які афіцыйна ўзначальвала і забяспечвала медыкаментамі Ганна Аляксееўна. Іншы раз станавілася фельчаркай, навуку якой спасцігала самастойна. Цікавыя радкі з памянёнага пісьма:

“Хацела яшчэ пагаварыць з Вамі, але ідзе наш шафёр на ўколы. Уводжу яму вітамін і анальгін. А нашых “хунвэйбінаў” рашыла не ратаваць ні ад якіх захворванняў. Чорт з імі! Не варта”.

Аб чым я толькі не даведваўся ад Ганны Аляксееўны! Неяк заехаўшы ў Варонічы на рэдакцыйнай машыне, звярнуў увагу на недапітую бутэльку гарэлкі.

– Госці былі?

– Якія там госці?! Сама пахмялялася.

Мяне такі адказ здзівіў – яна ж непітушчая.

I пачуў у адказ:

– Узялася за прозу. Адзін з герояў майго будучага рамана, – п’яніца. Але як апісаць яго самаадчуванне пасля п’янкі? I я пайшла на эксперымент. Дастала бутэльку гарэлкі і ўчора нанач добра выпіла. Пасля кожнай чаркі запісвала адчутае. Апошняга кілішка ўжо не помню. Нешта запісвала, але што, назаўтра не расшыфравала. Пасля п’янкі галава разляталася на кавалкі. Пахмялілася. Стала лёгка на душы. Але ж мой герой амаль штодня напіваецца. Мне ж аднаго эксперыменту хапіла.

Рассмяяліся.

Іншы раз здавалася, што Ганна Аляксееўна па вачах і позірку чалавека ўмее “расшыфраваць” яго думкі. Я звярнуў увагу на тое, што яна апранаецца вельмі бедна, хаця магла б і лепшае адзець. Тым болш, што яна – нядрэнная краўчыха. Тады чаму? Я не гадаў, а толькі падумаў. Яна ж сама адказала. Вось вьггрымка з пісьма ад 13 студзеня 1968 года:

“Чаму так апранаюся? Прывычка. 3 дзіцячых год бацька браў мяне ў кузню (не было ў мяне братоў). Спачатку дзьмула мехам, потым дзяржала каню нагу падчас акоўвання, потым узялася за меншы молат, тады за большы. А пасля падполле, начныя паходы, канспірацыя.

Арба, касьба, работа ў лесе.

Потым вайна, партызаны. Зноў канспірацыя, я ж ад саобага аддзела. Зноў начныя паходы ў замець, дождж. А потым работа ў МТС з трактарыстамі. І ўсё сярод мужчын адна. Так ужо склалася. А зараз позна адвыкаць.

Ну вось мой вонкавы бок. Цяпер вы не будзеце траціць час на вывучэнне мяне з гэтага боку”.

Не песціў лёс народную паэтку Вілейшчыны, але яна не кідалася ў роспач і жыла паўнакроўным жыццём. Іван Лашутка падкрэсліваў, што Ганна Новік “свой жыццёвы досвед і прафесійны талент аддала роднай Беларусі, развіццю яе мовы і літаратуры”.

У вершьі “Слова да Радзімы” чытаем:

Беларусь, Беларусь!

Паўтараць гэта слова так міла!

Як у роднае маці, я вечна ў цябе ў даўгу.

Шмат табе не сказала і многа яшчэ не зрабіла,

Дык прымі, што паспею, як маці, прымі, што змагу.

Барыс МАНЦЭВІЧ,

член Беларускага Саюза

журналістаў з 1958 года. 

// Рэгіянальная газета. – 2014. – 21 сак.

КАЖУЦЬ, што жыццё паэта ў яго творах. I гэта сапраўды так. Творчасць Ганны Новік вельмі шматгранная. Яна паказвае гераічнае мінулае і сучаснасць Беларусі, яе чароўныя пейзажы, услаўляе чалавека-працаўніка, раскрывае яго думы і адчуванні. Але аб чым бы ні пісала паэтэса, – на першым плане чалавек і свет чалавека, ён – галоўны аб’ект лірыкі Г. Новік. Аб гэтым сведчыць пільная ўвага яе да самых звычайных штодзённых спраў і патрэб чалавека. Гэта вершы «Дзень Перамогі», «Хлебаробам», «Працаўнікам палёў» і іншыя.

Усё пад сілу. Хлебароб надзейны!

Ён як граніт у шчасці і ў бядзе:

У год звычайны ці ў юбілейны

Ён свой народ ні ў чым не падвядзе.

Нялёгкай была маладосць Ганны Аляксееўны. Чатыры гады турмы, бясконцых допытаў і катаванняў пакінулі глыбокі след у сэрцы. Трэба было мець вялікую сілу волі, каб у такіх умовах пісаць пра свой народ, пра свой любімы край.

Яркім прыкладам з’яўляецца яе верш «У загоне».

Адзінае жаданне беларуса ў той час было, каб хоць чым накарміць сям’ю. Ганна Новік з упэўненасцю заяўляе:

Будзе хлеба аж да жніва,

Будзе бульбы да Пятра,

А толькі ўсцяж крапіва,

Хоць пасеяў, наараў.

Нядоўга свяціла сонца пасля вызвалення заходніх беларусаў. У гады Вялікай Айчыннай вайны Ганна Новік зноў падпольшчыца. Свой грамадзянскі абавязак бачыць яна ў барацьбе з ворагам за шчасце народа. I сёння не залечаны гэтыя раны вайны, не гояцца яны ў сэрцах матак, якія страцілі сыноў і дачок. Аб суровых і гераічных гадах вайны, нязгаснай памяці народнай шмат вершаў у Ганны Новік. Гэта вершы «Ля вечнага агню», «Помнік Перамогі», «Сын» і іншыя.

Мілітарыстам – ганьба і праклён

Ад нас, жывых, і гэтых абеліскаў!

I не :за6ыць нам; дарагіх імён

Да болю родных і да болю блізкіх.

У вершы «Роздум і пажаданні старога года» –

А людзі добрыя, працоўныя,

У міру хай жывуць вякі,

На ўсёй зямлі па-брацку роўныя…

Ганну Новік заўсёды цікавіць чалавек незалежна ад пасады і звання. Яна абараняе дабрату і спагаду паміж людзьмі, узмацняе ўвагу да маральна-этычнай праблемы, да пытанняў сумлення і чалавечай чысціні. Не пакінулі чытача раўнадушным апавяданне «Замужжа бабы Марыны», верш «Ліст да сябра», «Сказ пра сяброўства», «Гадзіна чакання», «Начная размова», «Я люблю па-ранейшаму».

Доўгі час паэтэса жыла ў вёсцы Варонічы. Ні адна падзея не застаецца не заўважанай пільным вокам Ганны Новік. Нехта пачаў піць, нехта нядобра паводзіць сябе ў сям’і, нехта абыякава адносіціда да службовых абавязкаў. Усё гэта тэмы нашага жыцця, якія выліваюцца ў вершах «Смецце з хаты», «Добры падыход», «Цётка Франя з цёткай Валяй».

Верш «Добры падыход»

Гаварылі раз зайцы:  

Аграномы – малайцы,

Бо ў калгасны агарод

3 лесу добры падыход.

Зайкі ноччу падышлі

На капусныя палі,

Тры абгрызлі качаны,

Усей сямейкаю яны…

А ўвечары, калі

Палі росы на палі,

Вартаўнік у тэлефон

Гаваарыў: «Алё! Антон!

Запрагай сваю «Пабеду» .

Ды скажы. свайму суседу,

Ды мяхі са тры бяры;

Я сустрэну на двары!»

Укалгасны агарод

3 лесу добры падыход!”

У многіх лірычных творах гучыць вялікая любоў да роднай зямлі, да нашай Вілейкі, дзе прайшла маладосць паэтэсы, дзе сустрэла яна вельмі многа цікавых людзей. Радуе яе кожны новы будынак у нашым горадзе, выклікаюць ўспаміны многія мясціны.

Люблю цябе, прыгожая Вілейшчына,

Як родная дачка цябе люблю

3 калгасамі, што на табе размешчаны,

Снягамі, што акуталі зямлю,

3 заводамі на сённяшніх ускраінах

Усім нам дарагога гарадка.

Многія вершы Ганны Новік абагульняюць яе значны жыццёвы вопыт.

Праляцелі гады,

Я сівою бабулькаю стала.

На дарогах сляды,

Як магла, я свае пакідала…

Задуменна стаю

Усё на вуліцы Першага Мая,

Маладосць я сваю,

Што ў няволі прайшла, успамінаю.

Ганна Новік вельмі любіць дзяцей, шмат твораў прысвячае маладому пакаленню нашай Зямлі. Вучні нашай школы з цікавасцю сустракаюць кожны яе верш на старонках раёнкі. Збіраюць іх, чытаюць, вучаць, стварылі свой зборнік вершаў Г. Новік. І, карыстаючыся імі, гурткоўцы саставілі нават кампазіцыю «Край мой родны, Вілейшчына».

Частым госцем яна была ў школах горада і раёна. Іменна аб адной такой сустрэчы ў СШ № 3 напісаны гэты верш: (верш нідзе не друкаваўся).

Хоць і закончана сустрэча

І ў зале вас даўно няма,

Аднак у гэты добры вечар

Пра вас я думаю сама.

Яшчэ у вачах мільгаюць твары

І школьнай формы прыгажосць,

Як любы вобраз светлай .мары,

Як успамін пра маладосць.

Яшчэ ў душы гучаць прыемна

Званочкі юных галасоў

І рэзка, й мякка, і напеўна,

Залежна ад значэння слоў.

І рада я, што непаседы,

Як і спакойныя, заўжды

Упарта цягнуцца. да ведаў

Ва ўсе юначыя гады.

Хай будзе вам карысцю значнай,

Як.дождж на ўсходы, на палі,

Сустрэча наша, што ўдачна

У трэццяй школе правялі.

Прайшло шмат год, вучні, што прымалі ўдзея у конкурсе на лепшага чытальніка вершаў Ганны Новік, сталі дарослымі, але граматы з подпісам старшыні журы, самой паэтэсы, берагуць, як дарагую рэліквію.

Кожны новы твор Ганны Новік – багаты матэрыял для роздуму. Усе яны прасякнуты аўтарскім хваляваннем за лёс герояў, любоўю да чалавека.

Сёння мы шчыра віншуем Ганну Аляксееўну са слаўным юбілеем – 80-годдзем, жадаем здароўя, творчых поспехаў і верым, што яна ўзбагаціць нашу беларускую літа- ратуру новымі слаўнымі творамі. Ды і сама яна ўсё гэта сказала сваім вершам «Роздум»:

Люблю цябе, складанае жыццё,

3 усім, што маеш, чым само багата,

Далоў хандру, сумненні і ныццё!

Яшчэ да мэты мне – далекавата!

Вершы Ганны НОВІК

ШЧЫРАСЦЬ

Ты жывеш недалёка,

У «Кітайскай сцяне».

Калі мне адзінока –

Зазірні да мяне.

Я сустрэну як шчасце,

Сум ураз адганю

I душу сваю насцеж

Прад табой адчыню.

I ніхто не азмрочыць –

Гэткай сілы няма.

Прада мной твае вочы,

Прада мной ты сама,

Дарагая такая,

Як ніколі ніхто.

На грудзях расхрыстаю

Я тваё паліто.

Прыгарну моцна, шчыра,

Нібы скарб да сябе,

I не так, як куміра,

А жывую цябе.

На хвіліну забуду

Аб усім аб другім,

Зачарована цудам

Залатым, дарагім.

I як быццам уп’юся

Ад прыемных хвілін.

Я табе пакланіося З

За той момант адзін.

За хвіліну сустрэчы,

Што адчуць я магу;

За прывет чалавечы

У цябе я ў даўгу.

Ты жывеш недалёка,

У «Кітайскай сцяне».

Калі мне адзінока,

Завітай да мяне.

Дзед Пракоп

Пракоп пражыў нямала,

Цэлых восем дзесяткоў,

А дакладней, неставала

Закругліцца – двух гадкоў.

Бачыў добра. Чуў – не дрэнна,

Быў старанны, не ляны,

Ды не гнулася калена

Ад Айчыннае вайны.

Працаваў на полі летам –

Ноччу поле вартаваў,

Супакою прайдзісветам

Ні хвіліны не даваў.

Апране сваю жакетку,

Сядзе верхам на каня

I калгасныя палеткі

Аб’язджае аж да дня.

Так было гадоў нямала.

Меў пашану ад людзей,

Аж пакуль пара настала

Новых думак і падзей.

Дзіўнавата. Непрывычна

Для старых яго вушэй,

Але пэўна гістарычна

Гаварылі там, вышэй…

Нейкі фактар, паскарэнне,

Перастройка… Думаў дзед,

Маладое пакаленне

Размахнецца тут як след.

Амаль дзевяць год мінула,

Дзед Пракоп засумаваў,

Бо прыціхлі ўсе агулам.

I настрой ва ўсіх упаў.

Фактар – дзесьці ўжо згубіўся,

Паскарэння – не было.

Дзед змарыўся, зажурыўся:

Абязлюдзела сяло.

Апусцелі ў вёсках хаты,

Апусцелі хутары,

Магазінчык небагаты

Пабяднеў разы ў тры…

Нестабільна ўсё на дзіва,

Дню наступнаму не вер,

То растуць кааператывы,

То знікаюць зноў цяпер.

Распладзілі нефармалаў,

Мітынгуюць гарады,

Дысцыпліна працы ўпала

У апошнія гады…

І старому стала ясна,

Што, пачаўшы ад жылля,

Дзед уверсе й дзед калгасны,

Гэта – неба і зямля.

Раўнапраў’е – на паперы,

У якое столькі год

Наш народ, здаецца, верыў

I чакаў яго народ.

Не пад сілу для старога

Столькі спраў і столькі слоў…

У канюшню здаў Сівога

I на пенсію пайшоў.

ТАПОЛЯ

У пасёлку, што мяжуе з полем,

У старой бабулькі, ля варот,

Вырасла вялізная таполя,

А расла, напэўна, сотню год.

А самой бабулі дзевяноста.

I яна вось тут, не навасёл,

Памятае, як таполя ростам

Абганяла хаты навакол.

А калі ўжо вырасла дзяўчынкай

(I зусім не так тады жылі),

Вёснамі ў таполі на галінках

Клейкія пупышачкі раслі.

Пахлі гэтак хораша, адменна,

Што аж захаплялася душа,

А сама, вядома што, нязменна

Не давала бабцы ні граша.

Нават цені кідала на градкі,

А з паліўкай бабцы – не ў руку,

Ды яна казала: «Усё ў парадку,

Шмат было складаней на вяку…»

Усім было ў пасёлку добра, міла

Ад таполі той немаладой,

Што сялянам цень і пах дарыла

Шмат сваіх нялічаных гадоў.

У мяне цяпер асфальт, не поле;

Гарадскі, а не сялянскі дом,

Ды расце разгалістай таполя,

Быццам тая, за маім акном.

I яна даўно не маладая.

I за гэты дом крыху ніжэй.

Ад вятроў заходніх засланяе

I ад летняй спёкі беражэ.

I штодзённа мне напамінае –

Цеплыню душы сябрам дары,

А з радзімым беларускім краем,

Як заўсёды, шчыра гавары.

Антаніна ГАРЧАКОВА

// Шлях перамогі. –1994. – 26 сак.

Напэўна, няма на Вілейшчыне школы, дзе б не пабывала наша зямлячка паэтэса Ганна Аляксееўна Новік. Яе запрашаюць навучэнцы і настаўнікі ў дні свят, на вечары паэзіі, проста так, пагутарыць, памарыць аб жыцці былым і сучасным.

КАЖУЦЬ, што жыццё цаэта ў яго творах. I гэта сапраўды так. Творчасць Ганны Новік вельмі шматгранная. Яна паказвае гераічнае мінулае і сучаснасць Беларусі, яе чароўныя пейзажы, услаўляе чалавека-працаўніка, раскрывае яго думы і адчуванні. Але аб чым бы ні пісала наэтэса, – на першым плане чалавек. I свет чалавека. Ен – галоўны аб’ект лірыкі Г. Новік. Аб гэтым сведчыць пільная ўвага яе да самых звычайных, штодзённых спраў і патрэб савецкага чалавека. Гэта вершы «Юбілею Кастрычніка», «Першамай», «Хлебаробам», «Працаўнікам палёў» і іншыя.

Нялёгкай была маладосць Ганны Аляксееўны. Чатыры гады турмы, бясконцых допытаў і катаванняў пакінўлі глыбокі след у сэрцы. Трэба было мець вялікую сілу волі, каб у такіх умовах пісаць пра свой народ, пра свой любімы край. Яркім прыкладам таму з’яўляецца яе верш «У загоне».

Нядоўга свяціла сонца пасля вызвалення заходніх беларусаў. У гады Вялікай Айчыннай вайны Ганна Новік зноў падпольшчыца. Свой грамадзянскі абавязак бачыць яна ў барацьбе з ворагам за шчасце народа. Аб суровых і гераічных гадах вайны, нязгаснай памяці народнай шмат вершаў у Ганны Новік. Гэта вершы «Ля вечнага агню», «Помнік Перамогі», «Сын» і іншыя.

Ганну Новік заўсёды цікавіць чалавек незалежна ад пасады і звання. Яна абараняе дабрату і спагаду наміж людзьмі, узмацняе ўвагу да маральна-этычнай праблемы, да пытанняў сумлення і чалавечай чысціні. Не пакінулі чытача раўнадушнымі апавяданне «Замужжа бабы Марыны», вершы «Ліст да сябра», «Сказ пра сяброўства», «Гадзіна чакання», «Начная размова», «Я люблю па-ранейшаму».

Доўгі час наэтэса жыла ў вёсцы Варонічы. Ні адна падзея не застаецца незаўважанай пільным вокам Ганны Новік. Нехта пачаў піць, нехта нядобра паводзіць сябе ў сям’і, нехта абыякава адносіцца да службовых абавязкаў. Усё гэта – тэмы нашага жыцця, якія выліваюцца ў вершах «Смецце з хаты», «Добры падыход», «Цётка Франя з цёткай Валяй».

Ганна Новік вельмі любіць дзяцей, шмат твораў прысвячае маладому пакаленню. Вучні нашай трэцяй школы з цікавасцю сустракаюць кожны яе верш на старонках раёнкі. Збіраюць іх, чытаюць, вучаць, стварылі свой зборнік вершаў Г. Новік і, карыстаючыся імі, гурткоўцы саставілі нават кампазіцыю «Край мой родны, Вілейшчына».

Часты госць яна ў школах горада і раёна, дзе наладжваюцца конкурсы на лепшага чытальніка яе вершаў. Многія канкурсанты сталі дарослымі, але граматы з надпісам старшыні журы, самой паэтэсы, берагуць, як дарагую рэліквію.

Кожны новы твор Ганны Новік – багаты матэрыял для роздуму. Усе яны прасякнуты аўтарскім хваляваннем за лёс герояў.

А. ГАРЧАКОВА,

дырэктар сярэдняй школы № 3 г. Вілейкі

АД АЎТАРА: Гэты нарыс пра Ганну Новік, нашу зямлячку,члена Саюза пісьменнікаў Беларусі, увайшоў у кнігу “Вяртанне” – зборнік публіцыстыкі, выданне якога прымяркоўвалося да 60-годдзя раёнкі. Кніга была выдадзена тыражом усяго ў 500 экземпляраў і сёння ўжо стала свайго роду бібліяграфічнай рэдкасцю. Таму хочацца менавіта ў гэтыя сакавіцкія дні, калі мы будзем адзначаць 100 год з дня нараджэння найбольш яркай творчай асобы вілейскага краю, скіраваць увагу землякоў на тую нашу духоўную спадчыну,якой мы па-сапраўднаму можам ганарыцца. I запаліць сціплую свечку ў  алтары памяці нашчадкаў. Каб яе полымя ўскалыхнула душу і вярнула яе на нейкае імгненне да родных ваколіц. Бо такой самаахвярнай любоўю, якая палала ў кволым сэрцы паэткі, рэдка хварэюць смяротныя.

Не сакрэт, што ў былыя савецкія часы айчынная паэзія часам схілялася да кан’юктуршчыны, рыфмаваныя радкі прысвячаліся афіцыйным падзеям, датам, мройнаму камуністычнага заўтра, прывіду, які так і не набыў рэальныя абрысы. Не пазбегнула гэтага казённа-прымусовага ўхілу і Ганна Новік. Толькі ў адрозненне ад тых, хто борздзенька скінуў з сябе барвовае ўбранне пад віхурай палітычных ператрусаў, Ганна Новік да скону заставалася вернай сваім ідэйным перакананням. У хвіліны нашай апошняй сустрэчы яна была разгублена-узрушанай. Моўчкі ўзіралася ў пусты белы аркуш на пісьмовым стале. Прызналася, што не ведае, як цяпер будзе пісаць без таго ідэйнага стрыжня, на які, бы на звязваючую ніць, нанізваліся пацеркі-самародкі яе прыроднага таленту. Гэта была сапраўдная трагедыя моцнай асобы, у якой, насуперак яе волі, забралі ідэалы, нічога пакуль не прапанаваўшы ўзамен. Лягчэй тым, хто не мае перакананняў і ўспрымае жыццё ў кантэксце непазбежных рэалій. Цяжка таму, хто верыць.

Так здарылася, што сістэматызаваць у асобныя выданні сваю паэзію і празаічныя творы Ганна Новік не змагла. І першы яе прыжыццёвы паэтычны зборнік – “Мая Вілейшчына” выдадзены на фундатарскія сродкі. I, як напісана ў анатацыі, дзякуючы ініцыятыве і фінансавай падтрымцы дэпутата Вярхоўнага Савета Рэспублікі Беларусь Уладзіміра Варашніна. Кніга ўбачыла свет пры непасрэдным удзеле членаў літаратурнага аб’яднання пры Вілейскай гарадской бібліятэцы і яе колішняга дырэктара Раісы Соніч.

…Яна паспела яшчэ патрымаць у руках гзта выданне, пагартаць яго старонкі з пахам свежай друкарскай фарбы. Хто не мае дачынення да кагорты творцашукальнікаў, той не зразумее, якая гэта асалода: бачыць аформленым па ўсіх нормах газетнага ці кніжнага дызайну некалі рукапісны варыянт тваіх творчых набыткаў.

Калі чалавек адыходзіць у вечнасць, спакваля пачынаюць забывацца яго аблічча, учынкі, голас… Але неўміручымі і непадуладнымі часу застаюцца радкі:

Не гавары,што ўсё міне,

Ніколі вечнасць не мінае…

Яе часціна – і ва мне,

Жывая,светлая,зямная.

«На паўднёву зелень гаю шмат пытанняў пасылаю. А там – толькі вецер вые». Ганне Новік было ўсяго 24 гады, калі нарадзіліся гэтыя радкі. Цнатліва-самотныя, безнадзейна адчайныя. Якія толькі і могуць прыйсці ў галаву юнай дзяўчыне, якую засмактала багна палітычных пературбацый, захліснуўшых у той час прагнучы перадзелу свет. Гэта былі гады паміж 35-ым і 39-ым. Перыяд паміж смерцю маршалака Юзэфа Пілсудскага, пахаванага як нацыянальнага героя Польшчы… I – вызваленчым паходам Чырвонай Арміі ў Заходнюю Беларусь. Яна, заходняя, знаходзілася на мяжы дзвюх этнічных культур – польскай і беларускай, двух ладаў жыцця, састаўляючых нацыянальны менталітэт, урэшце – дзвюх сацыяльна-эканамічных фармацый.

Падзел гэты не насіў антаганістычны характар, ствараўся знешнімі абставінамі, а не гістарычнымі прадпасылкамі. Зусім побач, размежаваныя некалькімі дзясяткамі метраў прыгранічнай паласы, жылі землякі. I тут, і там нараджалі дзяцей, выхоўвалі іх у духу лепшых славянскіх традыцый, аралі зямлю… Вось толькі формы ўласнасці былі розныя. I кожны мусіў прэтэндаваць на права вызначыцца ў прыярытэтах. Кожны з тых думаючых, неардынарных асоб, якімі, нібыта рэдкаю папараць-кветкай, бывае запальваецца ў моманты найвялікшага напружання духу, ніва Айчыны. Ганна Новік была адной з тых шукальнікаў. I ў прадмове да зборніка вершаў «Мая Вілейшчына» так расказвае аб сабе і тых часах, якія сфарміравалі ў ёй ідэйнага байца новай фармацыі:

 – У гарадах было шмат беспрацоўных, якія атрымлівалі грашовую дапамогу, а ў вёсках – шмат жабракоў… Польскія вайскоўцы, якія ўдзельнічалі ў вайне за Беларусь атрымалі лепшыя землі і называліся асаднікамі .Асаднікі не паспявалі апрацоўваць зямлю сваёй сілай і наймалі сялян. Жанчына-маці ў сям’і мела права толькі на сёмую частку маёмасці, а дзяўчаты – ніякіх правоў».

У такія часы Ганна Новік, дзяўчо з маленькай вёсачкі Варонічы, у якой ужо згадвалі  і настаўнікі, і землякі бескампрамісную накіраванасць учынкаў і думак, скончыла сямігодку. Спадзяючыся, што паступіць у гімназію:

«Аднак вучоба, ў гімназіі каштавала вёльмі дорага, і я звярнулася ў Віленскую ўніяцкую, дзе часам прымалі бясплатна. Але туды бралі католікаў, а маё праваслаўнае веравызнанне не падыходзіла. Я звярнулася з просьбай да куранецкага ксяндза, каб ён падрыхтаваў мяне каталічкай…».

Ганна Новік свядома пайшла на гэты рэлігійны кампраміс хутчэй за ўсё, таму, што сваё доўгае жыцце пражыла напачатку ваяўнічай, а пасля проста цярплівай атэісткай. І ва ўсіх творах слова «Бог» пісала з малой літары. Гэта ніколькі не шкодзіла развіццю і станаўленню гуманістычных пачаткаў у яе лірыцы, дзе тэма барацьбы за лепшую долю, ідэал якой яна сабе ўяўляла такім, а не іншым, займае адзін з вызначаных напрамкаў. У ёй акумуляваўся, падмацаваны ідэйнымі перакананнямі, асабісты вопыт паэткі. Набыты ў сям’і бацькоў-наймітаў, вымушаных. прадаваць сваю працу прыватнікам за лусту хлеба. Прычым, бацька Ганны не быў з тых недарэк-няўдачнікаў, якім сам лёс наканаваў жабрацтва. Рамяство яго_; – кавальскае – па тых часах было запатрабавана. Але на тым крутым зломе гісторыі ўсё больш тапельцаў круцілася ля бяздоннага віру пад крыжам без надзеі. I многія згінулі ў ім. Але ж былі і тыя, хто выплылі. Хто, нырнуўшы ў слізкую каламуць, знайшоў у сабе сілы адхінуцца ад смуроднага дна. I ўдыхнуць паветра волі:

«Даўно змрок вячэрні ў цемрадзі згінуў,

Ноч чорная хмарай над полем вісіць.

Па хісткіх душою, родная краіна,

Жалобныя крэпы не будзем насіць.

Мы сотнямі станем на месца адзінак,

Зблуканых, чужых табе думкай, жыццём,

Згартуй нашы сілы, з’яднай іх, краіна,

Мы сцяг барацьбы над сабой панясём».

Ганну Новік польскія ўлады не любілі. Яна супрацьстаяла ім сваім адметным ладам думак, сваёй бачнай беларускасцю, імкненнем вырвацца за кола акрэсленай для сялянскіх дзяцей рысы інтэлектуальнай «аседласці».

У сваіх успамінах яна піша:

«Усе польскія настаўнікі насцярожана адносіліся да мяне. Так мая адукацыя спынілася на сямі класах… »

Далейшы асабісты вопыт – гэта лагер працы для беспрацоўнай моладзі ў Варшаве, дзе па розных спецыяльнасцях – у шавецкай, трыкатажнай, пашывачнай майстэрнях — працавала каля 200 дзяўчат. Пасля – арышт у чэрвені 1937 года, калі яна, разам з групай моладзі, паспрабавала ўцячы за мяжу ў Савецкі Саюз. Допыт у дэфінзіве, які стаў прычынай калецтва. А калі прыйшла Чырвоная Армія – Ганна Новік была абрана дэпутатам Народнага сходу. Ён праходзіў у Беластоку тры дні і вынес рашэнне далучыцца да Савецкай Беларусі.

Асабістае і агульначалавечае ў яе жыцці настолькі пераплецены, што іншым разам нараджаецца вярэдзячая свядомасць думка: а ці жыла калі-небудзь гэта самаахвярная жанчына для сябе? Апантаная ідэяй, яна прынесла ёй у ахвяру сваю маладосць. Недзе на скрыжаваннях палітычных віхур паспела выйсці замуж, нарадзіць дачку, страціць яе, маленькую. I далучыцца да партызан: хадзіць на заданні, удзельнічаць у налётах на нямецкія гарнізоны. Зноў жа мімаходзь, у ходзе нейкай аперацыі, сустрэцца з групай падрыўнікоў, пасланых з-за лініі фронту, у ёй знайсці мужа. I праляцець гаротнай зязюляй міма жаночага шчасця, назаўсёды захаваўшы ў памяці чатыры ваенныя моманты сустрэчы:

«3 трывожнаю надзеяй у душы

Цябе сюды чакала часу столькі.

Ён голас нават твой не заглушыў.

I рысы твару не змяніў ніколькі».

Ён вярнуўся з вайны. Пяць раненняў. Дзве кантузіі. Паспелі нарадзіць сына. I мужа – не стала…

“У 1948 годзе ў Варонічах арганізаваўся калгас, і яго старшынёй абралі мяне. Гэта былі цяжкія гады, але патроху людзі спраўляліся са сваімі задачамі, У 1949 годзе бандыты напалі на старшыню Касцяневіцкага сельсавета, адабралі ў яго паляўнічую стрэльбу. Старшыню адразу знялі з работы, і сельсавет застаўся без кіраўніка… Дэпутаты выбралі старшынёй мяне,.. Пайшлі планы лесавывазкі, лесапавалу, і гэтай справай займаліся жанчыны.

Хоць прызнанне маё і не новае

I не з новых утворана слоў –

Я люблю цябе, поле жытнёвае,

Ціхі шэпат тваіх каласоў…

Яравыя даўно ўжо пакошаны,

Толькі лён у радках дзе-нідзе,

А ў душы маёй столькі харошага

Да сяла, да зямлі, да людзей”.

Напэўна, ніводзін айчынны паэт не ўклаў у свой радок столькі асабістага, інтымна-перажытага, адбалела завершанага. Яе паэзія ляжыць як бязмежны прасцяг узышоўшай руні. Там – гонкі зялёны сцебластой, там – выпаленая марозам пляміна.Тэорыю вершаскладання Ганна Новік вывучала не па падручніках. I ўсё ж яе аднагалосна ў 1960 годдзе прынялі ў саюз. пісьменнікаў. Ахвотна друкавалі яе ў «Полымі», побач з такімі літаратурнымі «кітамі», як Максім Танк, Пятрусь Броўка. Але не выйшла самастойным выданнем незакончаная аповесць “Другая сустрэча”. Пра яе яна ў сваіх успамінах, якія са слоў паэткі запісалі супрацоўніцы гарадской бібліятэкі, сказала так:

“Аповесць яшчэ не закончана. Не ведаю ці змагу яе скончыць. Але хачу спадзявацца…”

Ганна Новік ціха і светла пайшла з жыцця. На старасці гадоў атрымаўшы, нарэшце, гарадскую кватэру. Акружаная сябрамі. Адзіны сын яе раней за маці пакінуў гэты свет. Яна цягнулася да людзей. I тыя стараліся аберагчы яе свядомасць і нервы ад наступстваў ідэалагічнага землятрусу, што кінўў да падножжа знявечаных руін ідэй лёс цэлага пакалення.

«Калі віхура сённяшняга дня

I тых адкіне, з кім жыла дагэтуль,

I застануся, як калісь, адна.

На паўдарогі да абранай мэты –

Раскватаруйся ў маёй душы,

Займі сабой усе яе пакоі,

Пачуцце адзіноты заглушы,

Дапамажы забыцца пра такое –

Да роспачы, вядома, не дайду,

Хаця памылка і была вялікай.

I хто, скажы, прывёў сюды бяду?

Баюся думаць, хто яе наклікаў…»

Яна вытрымала яшчэ адзін удар лёсу. Як трымала да гэтага ўсе астатнія. I пакінула прыкметны след на паэтычным небасхіле Айчыны.

Марыя КУЗАЎКІНА

// Шлях перамогі. – 2014. – 22 сак.

Пра паэта не гавораць у мінулым часе. Пра Ганну Новік, члена Саюза пісьменнікаў Беларусі, нашу зямлячку, – не скажаш: яна была. Настолькі актуальная і дзейсная грамадзянская пазіцыя паэткі. Тая, што адлюстравана яе лірыкай. Немудрагелістай, шчырай, часамі да юначай наіўнасці. Крывавячай, як незагоеная рана.

Ганне Аляксееўне выпала жыць на зломе дзвюх ідэалагічных эпох. Першая выхавала ў ёй перакананні і асобу. Другая вывела на крыжовую дарогу спекуляцый прынцыпамі. I паставіла перад выбарам. Рынак ідэй бурліў: камуністы, аўтакраты, дэмакраты… Ганна Новік не стала ў гандлёвыя рады. Бо былі і ёсць людзі, што ўзняліся вышэй палітычных гульняў і не мяняюць свае ідэйныя перакананні, якімі бы ілюзорнымі яны не здаваліся, на рэальную важкасць тых жа дэпутацкіх мандатаў. Яны сумленна і светла жывуць. Іх не ўпікнуць з прычыны карыслівых мэт і ўчынкаў. Іх партыйныя білеты не заплямлены. I не хопіць сёння духоўных сіл у кагосьці з новых беларусаў, каб абвінаваціць гэтых людзей у ідэйнай недасканаласці. Цяжэй застацца сабой, чым, на хуткую руку перабудаваўшыся, змяніць светапогляд і жыць сярод прывідаў і ілюзій.

Падпольшчыца. Партызанка. Старшыня першага ў Варонічах калгаса, а пасля – мясцовага сельсавета. Памочнік начальніка палітаддзела МТС. У яе жыцці былі страты і боль. І была вялікая вера ў праўду і справядлівасць,

25 сакавіка Ганне Новік споўнілася б дзевяноста. 3 надрукаванага творчай спадчыны ў яе ёсць зборнік вершаў “Мая Вілейшчына”, выдадзены выдавецкай групай “Нэссі” па пратэкцыі былога дэпутата Вярхоўнага Савета рэспублікі Уладзіміра Варашніна. Ініцыятарам выдання выступіла літаратурнае аб’яднанне “Натхненне” пры гарадской бібліятэцы. Некалькі вершаў надрукавана ў калектыўным зборніку “Спатканне” – прадукту творчага супрацоўніцтва членаў аб’яднання і бібліятэкі. Проза Ганны Новік друкавалася на старонках часопіса “Полымя”. I вельмі многа прыжыццёвых публікацый пісьменніцы можна знайсці ў раённай газеце.

Між тым творчая спадчына Ганны Новік непараўнана багацейшая. Аўтарскае права на яе даверана гарадской бібліятэцы. Рукапісы ў самавыдавецкіх пераплётах стаяць на кніжных паліцах у кабінеце намесніка дырэктара цэнтральнай бібліятэчнйй сістэмы Раісы Соніч. Па сутнасці, яна пераняла гэты неацэнны скарб з рук паэткі. Скарб, у якім – гісторыя нашага краю, занатаваная таленавітым пяром летапісца – сведкі і ўдзельніка падзей.

Магчыма, мы ўжо адвыклі ад падобнай літаратуры. У кнігарнях – бестселлеры-аднадзёнкі, дэтэктывы-жахліўцы, практыкаванні ў палітычным словоблуддзі… Як пяшчотны матылёк апякае крыльцы, дакрануўшыся да начнога ліхтара, так сур’ёзная літаратура губляе сілы ў сутыкненні з безгустоўнымі запатрабаваннямі натоўпу. Тут у яе мінімальная канкурэнтаздольнасць. Бо нельга камерцыялізаваць мастацтва. Як і чалавечая душа, яно не мае цаны.

Але ёсць выдавецкі кошт выдання. У наступных выпусках, прысвечаных юбілею паэткі, мы раскажам аб тым, якой спадчынай у выглядзе творчага наследдзя Ганны Новік мы валодаем. I якую можам незваротна страціць.

Не гавары, што ўсё міне,

Ніколі вечнасць не мінае –

Яе часцінка і ва мне –

Жывая, светлая, зямная.

Так хочацца верыць у непераходзячы аптымізм гэтых яе паэтычных радкоў.

Марыя КУЗАЎКІНА

// Шлях перамогі. – 2004. – № 16.

Выхад новага паэтычнаг зборніка – заўсёды падэея, а калі гэта адбываецца ў правінцыі – тым больш адметная. Бо не так проста (справа марудная і накладная) выдаць кніжку вершаў нават у сталіцы. Колькі іх, сшыткаў шчырай душэўнай споведзі, з напісанымі ад рукі вершыкамі, так і не дачакаліся свайго чытача.

Вось і ў Ганны Новік, вядомай на Вілейшчыне паэткі, амаль уся творчая спадчына – аддрукаваныя на машынцы аркушы, акуратна пераплеценыя ў некалькі кніг. I гэты, як кажуць, «самавыдат» – лісты з цёплымі, шчырымі, душэўнымі радкамі – займае пачэснае месца на адной з паліц гарадской бібліятэкі: так распарадзілася Ганна Новік у сваім завяшчанні. Бо не проста было для яе, жанчыны, здароўе якой падарвалі яшчэ ў маладосці засценкі польскай турмы, сістэматызаваць і падрыхтаваць гэта да выдання.

І ўсё ж паэтка пры жыцці ўбачыла частку сваіх вершаў, выдадзеных у друкарні. У зборніку “Спатканне”, падрыхтаваным да выдання бібліятэчнымі работнікамі сумесна з мясцовай інтэлегенцыяй. Так знайшла кароткае ўвасабленне ідэя, што ўзнікла падчас правядзення літаратурнай гасцёўні ў гарадской бібліятэцы.

Ужо нямоглай пашчасціла Ганне Новік патрымаць у руках і яе першы асабісты аўтарскі зборнік “Мая Вілейшчына”, гэтае шчырае людское прызнанне. А вось прэзентацыя кніжкі, што праходзіла ў рамках урачыстасцей, прысвечаных 50-гадоваму юбілею бібіліятэкі, адбылася ўжо без удзелу самабытнай паэткі, прынятай пры жыцці ў Саюз пісьменнікаў Беларусі.

Аплаціў выданне кнігі дэпутат Нацыянальнага сходу Рэспублікі Беларусь, гарачы прыхільнік творчасці Ганны Новік, руплівец культурнага жыцця Вілейшчыны Уладзімір Варашнін.

…Дзяўчьшка ў ружова-белым вяночку. Кашулька срэбная, чысцюткая. Вочы светлыя, блакітныя, нібы васількі ў жыце, такой магла быць Ганначка, будучая паэтка.  Такой, ва ўсякім разе, увасоблена яна ў інсцэніроўцы народнага тэатра Вілейскага ГДК. Такой мусіць яна і быць, і застанецца ў памяці землякоў – сціплае дзяўчо з беларускай вёскі, што падзяліла з народам яго гістарычны пакутны шлях.

Марыя КУЗАЎКІНА

// Мінская праўда. – 1998. – 3 студз.

 

 

Мы ўжо неяк адвыклі ад падобнай літаратуры. Зайдзіце ў любую кнігарню. Баевікі, дэтэктывы, эротыка… А між тым ёсць і яна, яе вялікасць айчынная літаратура. Проста прабіцца ёй на кніжны рынак цяжкавата. Мінімальная канкурэнтаздольнасць. А калі гаворку несці не аб камерцыі, а аб нашай духоўнасці, тады ўсё становіцца на свае месцы. Паэтычны зборнік Ганны Новік, старэйшай паэтэсы Вілейшчыны, з нейкай асаблівай цеплынёю, са шчырай любоўю успрыняты грамадскасцю горада і раёна.

Выдадзены ён выдавецкай групай “Нэсі” па пратэкцыі дэпутата Вярхоўнага Савета Уладзіміра Варашніна. Ён – генеральны дырэктар акцыянернага таварыства “Інтэрмаркет”. Яго, скажам так, і фінансавае забеспячэнне.

Ініцыятарам выдання выступіла літаратурнае аб’яднанне пры Вілейскай гарадской бібліятэцы.

Ганне Новік сёння за восемдзесят. І калі б не было гэтай кнігі, яе творчы набытак адышоў бы ў нябыт. Многія так і не змаглі б даведацца, што жыве на свеце сціплая жанчына з паэтычнай душою, для якой жыццё – пазія і паэзія жыцця.

Яна піша ў прадмове да зборніка: “Вечарам мяне выклікалі да суддзі. Амаль нічога не пытаючыся, ён напісаў паліцэйскаму запіску і сказаў коратка: “У турму”. Так паэтка апісвае першы свой арышт за падпольную дзейнасць на тэрыторыі былой Заходняй Беларусі. І вось які водгук знаходзіць гэта ў паэзіі Ганны Новік:

Сонца бачу, але толькі ў сне,

І яно часамі мяне грэе.

Не турбуйся, мама, за мяне,

Я зусім нямнога пастарэю.

(“Ліст дадому”)

Паэзія неаддзельна ад жыцця.

“Нарадзілася я 25 сакавіка 1914 года ў горадзе Аўгустове Сувалкаўскай губерні (цяпер гэта Польшча). Мае бацькі родам з Вілейшчыны. бацька з Вароніч, маці – з Іжы… Калі пачалася Першая сусветная вайна, бацька працаваў малатабойцам у прыватніка каваля, а маці – прыходзячай работніцай у багатых сем’ях. Калі ў горадзе стала цяжка пражыць, бацька вырашыў паехаць дамоў на гаспадарку свайго бацькі…”.

Кожны радок прадмовы выпакутаваны і самой паэткай, і тымі людзьмі, якія абвострана ўспрынялі яе боль. Справа ў тым, што на старасці год Ганна Новік перанесла некалькі інсультаў, цяпер захаваўшы ясны розум і памяць, страціла сілу рук. работніцы гарадской бібліятэкі вырашылі занатаваць для нашчадкаў споведзь яе жыцця, дзе кожнае слова – ад сэрца, дзе кожны радок – глыбокая перакананасць у справядлівасці справы, якой служыла.

У маладосці маёй былі краты, былі і кайданы,

І таму я наручны гадзіннік зусім не нашу.

Бо раменьчык яго націскае заросшыя раны,

І мінулыя вобразы сэрца трывожаць душу.

Мы з табою прайшлі акупацыі, стогны і болі,

У ліхалецце вайны не здымалі з плячэй шынялёў.

На руінах дамоў, на згарэўшым і стоптаным полі

Аднаўлялі жыццё, каб квітнела, бурлілася зноў…

Такую цэльную натуру паэта і чалавека сёння цяжка сустрэць. Бо прынцыпы мяняюцца зараз ну акурат як мігценне святлафорных агнёў. Былыя камуністы сталі дэмакратамі, дэмакраты… Пераблыталіся праграмы, пазіцыі. Не намі сказана: палітыка – брудная справа, і робіцца яна бруднымі рукамі. Уся гісторыя развіцця чалавецтва  пераконвае нас у гэтым. Але адначасова і ў тым, што былі і ёсць людзі, якія стаялі і стаяць вышэй палітычных гульняў, якія не амяняюць сваю ідэйную перакананасць, якой бы ілюзорнай у вачах іншых яна не была, на важкасць дэпутатскага мандата. Яны сумленна і светла жылі. Іх не ўпікнуць з прычыны карысных мэт і ўчынкаў. Іх партыйныя білеты не заплямлены. Няўжо хтосьці сёння з “новых” беларусаў абвінаваціць гэтых абсыпаных белым інеем старыху нейкай ідэйнай няслушнасці і непрыстойнасці? Хто ж тады яны і ўсе мы якія на хуткую руку перабудаваўшыся, гэтак жа хутка змянілі свой светапогляд?

Падпольшчыца. партызанка. Старшыня першага створанага ў Варонічах калгаса, мясцовага сельсавета. Намеснік начальніка палітаддзела МТС…

Хай у сэрцы тлееца да скону

Маладосци вечнай пачуццё,

Хай квитнеюць травы і газоны,

Маладосць, сяброўства і жыццё.

На ранейшых літаратурных канонах паэтычныя творы падраздзяляліся на пэўныя цыклы: лірыка патрыятычная, грамадзянская, кахання і дружбы, падзел, вядома, умоўны. Паэзія Ганны Новік не ўвайшла ў школьныя падручнікі, яе абміналі сваёй увагай крытыкі… Паэтэса не дамагалася ніякіх высокіх трыбун. Пастаяннай для яе была раённая газета. Тут яе друкавалі, тут яна была нязменным кансультантам літаратурнага аб’яднання, без кроплі зайздрасці падтрымліваючы тых, у кім яна бачыла іскрынкі літаратурных здольнасцей. Цяжка гаварыць пра гэта ў прошлым часе, але сёння Ганна Новік з-за інваліднасці ўжо страціла сувязь з газетай. Жыве сціпла і адасоблена ў сваёй аднапакаёўцы, якую дзяржава выдзеліла ёй як ветэрану партыі, удзельніцы Вялікай Айчыннай вайны, члену Саюза пісьменнікаў.

Напэўна, штосьці ёсць да сёння,

Чаму ў гэткія гады

Лірычны верш, вясною поўны,

Харошы, свежы, малады?

Дык вось, у творчасці Ганны Новік лірыка і грамадзянскасць неаддзельныя. Як не аддзельныя лірычнае і гераічнае ў яе жыцці. Яна піша пра салодкі неспакой чакання сустрэчы (“Гадзіна чакання”), пра тугу несагрэтай восені (“Восеньскі роздум”), пра імклівы бег часу (“Калі спыняюся”). Нібыта ўсё сваё, затоенае, глыбока асабістае. Ды прарываецца раптам трывожным неспакоем:

Няўжо цяпер нічога не змагу?

І ні душы, ні сэрца не сагрэю?

Няўжо цяпер не адганю тугу?

І з лютаўскай не спраўлюся завеяй?

Прафесійны аналіз творчасці Ганны Новік пакінем для літаратуразнаўцаў. Для нас, чытачоў, важней сёння агульначалавечы сэнс яе паэзіі, простай, ненадуманай, зразумелай і даступнай кожнаму. Ні ў жыцці, ні ў творчасці паэтка не экспераментуе. Шляхі для самавыяўлення ў яе натуральныя, чалавечыя, правільныя.

І я пішу, смяюся і кахаю,

Іду, бягу, смяюся і  пяю,

Людзей, зямлю і неба абдымаю,

А наймацней – Вілейшчыну маю.

Няхай жа не слабеюць гэтыя абдымкі, няхай неадольна і пяшчотна песцяць нашу родную зямліну.

Марыя КУЗАЎКІНА

// Мінская праўда. – 1996. – 27 чэрв.

 

Не за тое зусім, што калісьці

Непрыкметна мінула вясна,

Я сабрала барвовае лісце

Лістападам у вас ля акна…

Ён непрыўкметку прыходзіць, гэты час. Калі шапацяць пад нагамі апаўшыя лісты-гады, калі адзінокае сэрца стукае ў рытме апошняга адчайнага кахання. Раздзеленага – гэта рэдка. Часцей – заблытанага ў пачуццях, бядотнага, як шэрае птушаня, зляцеўшае з гнязда ў пошуку мройнага прывіду няздзейсненага парыву. Гэты парыў лейтматывам прыходзіць праз усю творчасць Ганны Новік. Славутай нашай зямлячкі, члена Саюза пісьменнікаў Беларусі, дзень нараджэння якой мы адзначылі б 25 сакавіка. Мы і адзначылі яго, сабраўшыся на творчую вечарыну, прысвечаную выхаду ў свет яе чарговага паэтычнага зборніка “Барвовае лісце”. Падзеі, якая, напэўна, усё ж ускалыхнула бессмяротную душу паэткі і там, за парогам вечнасці. У выставачнай зале краязнаўчага музея сабраліся тыя, хто асабіста ведаў Ганну Новік, любіў яе творчасць, захапляўся той нечалавечай самаахвярнасцю ў імя ідэі, якую гэта мужная жанчына пранесла праз усё сваё жыццё.

Не кожнаму наканавана ў жыцці такая вернасць. У ідэалах, каханні, дружбе, прывязанасці да бацькоўскіх каранёў. На жаль, імпэтны ў рытмах, зменлівы ў ацэнках падзей наш час, дыктуе сваю сістэму светаўспрыняцця. Бывае, нам даводзіцца ёй падпарадкавацца. Мяняць погляды, лад думак, сяброў, каханых… Пастаянства — прывілея цэльных і моцных натур. Такой і яна была і застаецца ў памяці сяброў.

Гэты зборнік – вынік працы блізкага ёй чалавека бібліятэкара гарадской бібліятэкі № 4 Раісы Соніч. Менавіта Раісе Пятроўне даверыла пісьменніца сваю літаратурную спадчыну. I не памылілася. У зборніка быў яшчэ адзін духоўны апякун – член Саюза пісьменнікаў Іван Іосіфавіч Лашутка. Імя яго сёння таксама належыць ужо вечнасці. Наталля Шнітко зрабіла камп’ютэрную апрацоўку кнігі.

Настальгічна-узнёслую атмасферу вечарыны стварыла музыка. Дуэт скрыпкі (Людміла Шагава) і гітары (Уладзімір Лапцік). На фоне якой арганічна, сціплым узорам каляровых ніцяў у аснове сатканага дывана, упляталіся вершы Ганны Новік. Іх прачыталі Таццяна Мікалаеўна Захарыч, Ала Сямёнаўна Зайцава, Ніна Мікалаеўна Гаўрылава, Людміла Дзмітрыеўна Івашкевіч, Любоў Дзмітрыеўна Міхайлава. Завяла залу жартаўлівымі імправізацыямі Дзіна Карлаўна Квяткевіч. Для кожнага з дэкламатараў паэзія Ганны Новік адметна асабістым успрыняццем, звязаным ці з то добрым знаёмствам, ці дружбай са слыннай зямлячкай.

Ганна Аляксееўна была чалавекам, які ўмеў дружыць і даражыць кожнай хвілінай, кожным сардэчным парывам праяўленай да сябе ўвагі. Пра гэта гаворыць Любоў Дзмітрыеўна Міхайлава: мы сябравалі да апошніх яе дзён…

Ала Сямёнаўна Зайцава далікатна прыадчыняе завесу сардэчнай тайны Ганны Новік. Нагадвае пра каханне, адзінае на ўсё жыццё, якое прарываецца ў вершах цнатлівым чаканнем сустрэчы, трывожна светлай надзеяй на ўзаемнасць:

Калі ласка, прайдзі са мною,

Больш не будзе такіх хвілін…

Чалавечае і зямное

Падзялі са мной,

на ўспамін…

Між тым інтымнасць – толькі адна, далёка не пераважаючая рыса ў творчасці Ганны Новік. Як справядліва заўважыў Мікалай Міхайлавіч Іваненка, ёсць у яе вершы высокалітаратурныя, напісаныя па ўсіх правілах вершаскладання. I ёсць просценькія, як сціплыя палявыя рамонкі на творчай ніве. Але менавіта апошнія найболын поўна раскрываюць душу аўтара. Зразумелыя, даходлівыя і шчырыя, яны і ўражваюць даступнасцю ўспрыняцця. Так сціплы вянок на галоўцы вясковай прыгажуні хвалюе больш, чым раскошная дыядэма ў прычосцы “глянцавай” фотамадэлі.

Да слёз уразіў прысутных успамін Людмілы Мікалаеўны Дзямідавай. Асабліва пялёстак цюльпана з некалі падоранага букета, які і сёння яна захоўвае як самы светлы напамінак аб дружбе і высокай чалавечай прывязанасці.                 ,

Людміла Мікалаеўна — сведка апошніх дзён Ганны Новік, расказала, наколькі востра перажывала тая трагедыю вялікай краіны, што стала для яе асабістай пакутаю і болем. Якая б яна была шчаслівая, каб убачыла сённяшнюю Беларусь. Тую, што ўступіла ў свае адраджэнне, што мае будучае, – разважае Людміла Мікалаеўна.

На вечарыне гучала шмат музыкі. Далучыўся да выканаўцаў вядомы на Вілейшчыне аўтар і выканаўца Уладзімір Цэнунін. I вечар памяці стаў урачыстым вечарам ушанавання тых нашых духоўных здабыткаў, які не губляе няўмольны час у прасторах вечнасці. Эфект прысутнасці самой паэткі стварала вядомая карціна вілейскага мастака Эдуарда Мацюшонка. Ганна Новік сярод жніўнай нівы кранае рукой спелыя каласы. Мастак занатаваў яе такой, якой яна і была ў жыцці: сціплай, замілаванай роднай зямлёй, з непакорлівымі пасмачкамі русявых валос, у афіцыйным гарнітуры. Яго яна ўмела носіць з годнасцю. Ён пасаваў ёй больш, чым некаторым – бальная сукенка. I па-свойму дапаўняў яе аблічча.

Жанчына, якая не разрывала свайго лёсу з лёсам Радзімы, якая і на прастору вясковай вуліцы выходзіла часам, як ідуць у бой. Ды і ўсё яе жыццё было змаганнем: спачатку – за кратамі польскай дыфензівы, пасля – сувязной партызанскага атрада. Кожным створаным радком яна сцвярджала свае ідэйныя перакананні і прымушала верыць у іх чытачоў.

Нямала час уклаў старання,

Пакуль мне стаць такой, як ёсць.

Ды не змяніў да непазнання,

Хоць перакрэсліў маладосць.

А з сэрцам – справа не такая,

Хоць сівізна на галаве,

Пакуль стукоча – то кахае,

Пакуль кахае – то жыве.

Удала ўплялася ў канву вечарыны выступленне гурту народнай песні “Світанак”. Пранікнёна праспяваў “Край верасовы” Казімір Талстыка. Усхваляваў прысутных мелодыяй “Снегіроў” і адметным яе ўвасабленнем Сяргей Каркотка… А ў рэалізацыю задуманага сцэнарыя ўсю сілу сваёй творчай натуры ўклала вядучая Таццяна Захарыч.

Свяці і надалей, умацоўвай вераю душы, нязгасная зорка вілейскай зямлі.

Арганізатары дзякуюць за дапамогу гарадскі Палац культуры і асабіста метадыста Жану Барткевіч, а таксама Віктара Вейса і Галіну Тапчаеву.

Марыя КУЗАЎКІНА.

 

“На паўднёву зелень гаю шмат пытанняў пасылаю. А там – толькі вецер вые”. Ганне Новік было ўсяго 24 гады, калі нарадзіліся гэтыя радкі. Цнатліва- самотныя, безнадзейна адчайныя. Якія толькі і могуць прыйсці ў галаву юнай дзяўчыне, якую засмактала багна палітычных пературбацый, захліснуўшых у той час прагнучы перадзелу свет. Гэта былі гады паміж 35-ым і 39-ым. Перыяд паміж смерцю маршалака Юзэфа Пілсудскага, пахаванага як нацыянальнага героя Польшчы… І – вызваленчым паходам Чырвонай Арміі ў Заходнюю Беларусь. Яна, заходняя, знаходзілася на мяжы дзвюх этнічных культур – польскай і беларускай, двух састаўляючых нацыянальны менталітэт ладаў жыцця, урэшце дзвюх сацыяльна-эканамічных фармацый.”

Падзел гэты не насіў антаганістычны характар, ствараўся знешнімі абставінамі, а не гістарычнымі прадпасылкамі. Зусім побач, размежаваныя некалькімі дзесяткамі метраў прыгранічнай паласы, жылі землякі. I тут, і там нараджалі дзяцей, выхоўвалі іх у духу лепшых славянскіх традыцый, аралі зямлю… Вось толькі формы ўласнасці былі розныя. I кожны мусіў прэтэндаваць на права вызначыцца ў прыярытэтах. Кожны з тых думаючых, неардынарных асоб, якімі, нібыта рэдкаю папараць-кветкай, бывае запальваецца ў моманты найвялікшага напружанага духу, ніва Айчыны. Ганна Новік была адной з тых шукальнікаў. I ў прадмове да зборніка вершаў “Мая Вілейшчына” так расказвае аб сабе і тых часах, якія сфарміравалі ў ёй ідэйнага байца новай фармацыі:

– У гарадах было шмат беспрацоўных, якія атрымлівалі грашовую дапамогу, а ў вёсках – шмат жабракоў… Польскія вайскоўцы, якія ўдзельнічалі ў вайне за Беларусь, атрымалі лепшыя землі і называліся асаднікамі. Асаднікі не паспявалі апрацоўваць зямлю сваёй сілай і наймалі сялян. Жанчына–маці ў сям ‘і – мела права толькі на сёмую частку маёмасці, а дзяўчаты – ніякіх правоў.

У такія часы Ганна Новік, дзяўчо з маленькай вёсачкі Варонічы, у якой ужо згадвалі і настаўнікі, і землякі бескампрамісную накіраванасць учынкаў і думак, скончыла сямігодку. Спадзяючыся, што паступіць у гімназію:

“Аднак вучоба ў гімназіі каштавала вельмі дорага, і я звярнулася ў Віленскую ўніяцкую, дзе часам прымалі бясплатна. Але туды бралі католікаў, а маё праваслаўнае веравызнанне не падыходзіла. Я звярнулася з просьбай да куранецкага ксяндза, каб ён падрыхтаваў мяне каталічкай…”

Ганна Новік свядома пайшла на гэты рэлігійны кампраміс хутчэй за ўсё, таму, што сваё доўгае жыццё пражыла напачатку ваяўнічай, а пасля проста цярплівай атэісткай. I ва ўсіх творах слова “Бог” пісала з малой літары. Гэта ніколькі не шкодзіла развіццю і станаўленню гуманістычных пачаткаў у яе лірыцы, дзе тэма барацьбы за лепшую долю, ідэал якой яна сабе ўяўляла такім, а не іншым, займае адзін з вызначаных напрамкаў. У ёй акумуляваўся, падмацаваны ідэйнымі перакананнямі, асабісты вопыт паэткі. Набыты ў сям’і бацькоў-наймітаў, вымушаных прадаваць сваю працу прыватнікам за лусту хлеба. Прычым, бацька Ганны не быў з тых недарэк-няўдачнікаў, якім сам лёс наканаваў жабрацтва. Рамяство яго – кавальскае – па тых часах было запатрабавана. Але на тым крутым зломе гісторыі ўсё больш тапельцаў круцілася ля бяздоннага віру пад крыжам безнадзеі. I многія згінулі ў ім. Але ж былі і тыя, хто выплылі. Хто, нырнуўшы ў слізкую каламуць, знайшоў у сабе сілы адхінуцца ад смуроднага дна. I ўдыхнуць паветра волі:

“Даўно змрок вячэрні ў цемрадзі згінуў,

Ноч чорная хмарай над полем вісіць,

Па хісткіх душою, родная краіна,

Жалобныя крэпы не будзем насіць.

Мы сотнямі станем на месца адзінак,

Зблуканых, чужых табе думкай, жыццём,

Згартуй нашы сілы, з ‘яднай іх, краіна,

Мы сцяг барацьбы над сабой панясём”.

Ганну Новік польскія ўлады не любілі. Бо яна супрацьстаяла ім сваім адметным ладам думак, сваёй бачнай беларускасцю, імкненнем вырвацца за кола акрэсленай для сялянскіх дзяцей рысы інтэлектуальнай “аседласці”.

У сваіх успамінах яна піша: “Усе польскія настаўнікі насцярожана адносіліся да мяне. Так мая адукацыя спынілася на сямі класах…”

Далейшы асабісты вопыт – гэта лагер працы для беспрацоўнай моладзі ў Варшаве, дзе па розных спецыяльнасцях – у шавецкай, трыкатажнай, пашывачнай майстэрнях – працавала каля 200 дзяўчат. Пасля – арышт у чэрвені 1937 года, калі яна, разам з групай моладзі, паспрабавала ўцячы за мяжу ў Савецкі Саюз. Допыт у дэфінзіве, які стаў прычынай калецтва. А калі прыйшла Чырвоная Армія – Ганна Новік была абрана дэпутатам Народнага сходу. Ён праходзіў у Беластоку тры дні і вынес рашэнне далучыцца да Савецкай Беларусі.

Асабістае і агульначалавечае ў яе жыцці настолькі пераплецены, што іншым разам нараджаецца вярэдзячае свядомасць думка: а ці жыла калі-небудзь гэта самаахвярная жанчына для сябе? Апантаная ідэяй, яна прынесла ёй у ахвяру сваю маладосць. Недзе на скрыжаваннях палітычных віхур паспела выйсці замуж, нарадзіць дачку, страціць яе, маленькую. I далучыцца да партызан: хадзіць на заданні, удзельнічаць у налётах на нямецкія гарнізоны. Зноў жа мімаходзь, у ходзе нейкай аперацьіі, сустрэцца з групай падрыўнікоў, пасланых з-за лініі фронту, у ёй знайсці мужа. I праляцець гаротнай зязюляй міма жаночага шчасця, назаўсёды захаваўшы ў памяці чатыры ваенныя моманты сустрэчы:

“3 трывожнаю надзеяй у душы

Цябе сюды чакала часу столькі.

Ён голас нават твой не заглушыў.

I рысы твару не змяніў ніколькі”.

Ён вярнуўся з вайны. Пяць раненняў. Дзве кантузіі. Паспелі нарадзіць сына. I мужа – не стала…

“У 1948 годзе ў Варонічах арганізаваўся калгас, і яго старшынёй абралі мяне. Гэта былі цяжкія гады, але патроху людзі спраўляліся са сваімі задачамі. У 1949 годзе бандыты напалі на старшыню Касцяневіцкага сельсавета, адабралі ў яго паляўнічую стрэльбу. Старшыню адразу знялі з работы, і сельсавет застаўся без кіраўніка… Дэпутаты выбралі старшынёй мяне… Пайшлі планы лесавывазкі, лесапавалу, і гэтай справай займаліся жанчыны.

Хоць прызнанне маё і не новае

I не з новых утворана слоў –

Я люблю цябе, поле жытнёвае,

Ціхі шэпат тваіх каласоў…

Яравыя даўно ўжо пакошаны,

Толькі лён у радках дзе-нідзе,

А ўдушы маей столькі харошага

Да сяла, да зямлі, да людзей”.

Напэўна, ніводзін айчынны паэт не ўклаў у свой радок столькі асабістага, інтымна-перажьггага, адбалела завершанага. Яе паэзія ляжыць як бязмежны прасцяг узышоўшай руні. Там – гонкі зялёны сцебластой, там – выпаленая марозам пляміна. Тэорыю вершаскладання Ганна Новік вывучала не па падручніках. I ўсё ж яе аднагалосна ў 1960 годзе прынялі ў саюз пісьменнікаў. Тады ж выйшаў першы зборнік “Мае вёсны”. Ахвотна друкавалі ў “Полымі”, побач з такімі літаратурнымі “кітамі”, як Максім Танк, Пятрусь Броўка. Але не выйшла самастойным выданнем незакончаная аповесць “Другая сустрэча”. Пра яе яна ў сваіх успамінах, якія са слоў паэткі запісалі супрацоўніцы гарадской бібліятэкі, сказала так:

“Аповесць яшчэ не закончана. Не ведаю, ці змагу яе скончыць. Але хачу спадзявацца…”

Ганна Новік ціха і светла пайшла з жыцця. На старасці гадоў атрымаўшы, нарэшце, гарадскую кватэру. Акружаная сябрамі. Адзіны сын яе раней за маці пакінуў гэты свет. Яна цягнулася да людзей. I тыя стараліся аберагчы яе свядомасць і нервы ад наступстваў ідэалагічнага землятрусу, што кінуў да падножжа знявечаных руін ідэй лёс цэлага пакалення.

“Калі віхура сённяшняга дня

I тых адкіне, з кім жыла дагэтуль,

I застануся, як калісь, адна,

На паўдарогі да абранай мэты –

Раскватаруйся ў маёй душы,

Займі сабой усе яе пакоі,

Пачуцце адзіноты заглушы,

Дапамажы забыцца пра такое –

Да роспачы, вядома, не дайду,

Хаця памылка і была вялікай.

I хто, скажы, прывёў сюды бяду?

Баюся думаць, хто яе наклікаў…”

Яна вытрымала яшчэ адзін удар лёсу. Як трымала да гэтага ўсе астатнія. І пакінула прыкметны след на паэтычным небасхіле Айчыны.

Марыя КУЗАЎКІНА