Ганне Аляксееўне Новік восемдзесят два гады. Значную частку жыцця “адбаярыла” за мужыкоў — 6ыла старшынёй калгаса, сельсавета, памочнікам начальніка МТС. Пазней рабіла на “больш жаночых” пасадах – ў аддзеле адукацыі, мясцовай газеце. I ўвесь час пісала вершы. Апошнія радкі склала тры гады таму.

Колькі напісана – дакладна не падлічыць. Недзе каля трох соцень твораў на польскай і беларускай мовах. Выдадзена некалькі зборнікаў з яе вершамі. Адзін з іх – “Мая Вілейшчына” – Ганна Аляксееўна даслала ў падарунак прэзідэнту Лукашэнку. Яшчэ адзін экземпляр – мітрапаліту Філарэту. Проста як чалавеку. Бо з рэлігіяй так і не наладзіліся адносіны. У школе вучылі духоўныя песні. Нават запісалі дзяўчыну Ганулю ў царкоўны хор, ды выкрэслілі – “Бог таленту не даў”. Спачатку хрысцілася, як праваслаўная, потым стала каталічкай. Быў час, здароўем усё цікавіліся баптысты.

Сэнс жыцця Ганна Аляксееўна шукала ў барацьбе.

У дваццаць трапіла за краты вілейскай турмы. Прысуд – 12 гадоў пазбаўлення волі за прапаганду аддзялення Заходняй Беларусі ад Попьшчы – на крыжы чапляла чырвоныя сцягі.

У Другую сусветную выратавала дваццаць яўрэяў. Праз пяцьдзесят гадоў грамадзянін Ізраіля рабіў запыт праз Чырвоны Крыж, ці жыве яшчэ тая жанчына з вёскі Варонічы, што зберагпа яму жыццё.

…Былую партызанку пасялілі на вуліцу Партызанскую. У чыстую, утульную аднапакаёўку часцяком прыходзяць сацыяльныя, медыцынскія работнікі. Усе яны адзначаюць сціпласць жанчыны (за дзяржаўны кошт, да прыкладу, можна назапасіць бульбы, але Ганна Аляксееўна больш торбачкі не возьме – каб астатнім пенсіянерам-інвалідам хапіла).

У пакоі на паліцах шмат мастацкай літаратуры. Для паэткі ўсе аўтары любімыя: “Ні з кім не хачу спрачацца. Добрыя мастакі”. У яе жыцці дастаткова было выпрабаванняў і страт – пахавала мужа, сына, перанесла два інсульты. Але не згасла жыццё ў вачах. Толькі баліць час ад часу хворае сэрца.

“Ратуючы цябе,

я падаю на дно…

Даруй мне гэты грэх

святой сляпой любві.

Навошта мора мне

і сонца заадно,

Калі пакінуць

прыстань караблі”.

Так, жанчыне за восемдзесят, хварэе, адзінокая. I ўсё ж, здаецца, шчаслівая.

Васіль САВІЦКІ.

 

На ціхай Піянерскай вуліцы Вілейкі жыве паэтка Ганна Новік. У сакавіку ёй споўнілася 80 гадоў: яна з таго славутага мужнага пакалення барацьбоў нацыянальна-вызваленчага руху Беларусі, з якога выйшлі М. Танк, М. Машара, В. Таўлай, М. Васілёк, П. Тарас.

Кажуць мне людзі, што жыццё – не матка,

Кажуць мне людзі, маладосць, як кветка,

Кажуць, мінае яна, як пагода,

А мне не шкода!

Усё жыццё Ганны Аляксееўны Новік звязана з Вілейшчынай: дзяцінства – у сям’і каваля – прайшло ў вёсцы Варонічы, у Куранцы скончыла сем класаў. Тут яна ўсвядоміла сябе беларускай, пачала пісаць вершы, якія друкаваліся ў часопісе «Шлях моладзі», вяла патрыятычна-асветніцкую працу сярод вясковай моладзі, пазнала арышты і катаванні ў Вілейскай турме. Пасля 1939 года яна працавала ў Куранецкім райпа інспектарам, а ў час вайны была партызанскай сувязной.

У пасляваенныя гады Ганна Новік працавала старшынёй калгаса, сельсавета, і ў палітаддзеле МТС. Не было магчымасці займацца творчасцю – не хапала часу, але ў перыядычным друку зрэдку з’яўляліся яе апавяданні, нарысы, абразкі, а ў часопісе «Полымя» (№ 11, 1979г.) апублікавала фрагменты аповесці “Другая сустрача”. У І96І годзе выйшаў у свет першы і пакуль што адзіны зборнік вершаў “Мае Вёсны”.

Сціплы і шчодры сэрцам чалавек, Ганна Аляксееўна актыўна ўдзельнічае ў культурным жыцці Вілейкі. Як і ў маладыя гады, яна сярод творчай моладзі: “Крочу з часам у нагу…”. Яна “абавязковы” аўтар літаратурнай старонкі раённай газеты “Шлях перамогі”, дзверы яе гасціннаен кватэры заўсёды адчынены.

Мне кажуць, я не адзінока,

Бо аж да гэтае пары

Па ўсёй Вілейшчыне навокал

I аднадумцы, і сябры.

Як кажуць у нас у святочныя, юбілейныя дні: Сто гадоў Вам, дарагае Ганна Аляксееўна! Сто летаў!

Валеры ПАЛІКАРПАЎ

// Наша слова. – 1994. – 20 крас.

Мне з ёй было ўтульна.

Яна адышла… I ад мяне як бы адарвалі кавалачак прыроды, кавалачак чыстай душы.

Я яе даўно ведала завочна, я чытала яе вершы ў раённай газеце.

Ганна Аляксееўна некалькі разоў была ў нас дома, прыходзіла на сямейныя святы, чытала свае вершы, апавяданні.

Яна заўсёды цікавілася маёй урачэбнай работай, маімі дзецьмі, унукамі.

Я таксама заходзілася да яе дадому ў Вілейцы, некалькі разоў была ў Варонічах, дзе яна раней жыла.

Адзінага сына – Лёшы – ужо не было ў жывых. На гадавіну яго смерці ў красавіку 1979 года ўсе сябры Ганны Аляксееўны хадзілі на могілкі, а потым памянулі памёршага за сталом па хрысціянскаму звычаю. Калі ён памёр, Лёшу было толькі 33.

У пачатку нашага знаёмства Ганна Аляксееўна была стрыманай, нягледзячы на ўсе беды, слёз не пускала, трымалася стойка. Потым, з узростам, стала больш эмацыянальнай. Няпрошаная слёзка не-не ды і пакоціцца з куточкаў вачэй. У яе такая шчака мяккая, рука невялікая. I цяжка ўявіць, што гэтымі рукамі яна рабіла ўсю мужчынскую работу ў вёсцы.

Ганна Аляксееўна вельмі любіла прыроду. Сад у яе быў заўсёды дагледжаны, яна сама рабіла прышчэпкі на дрэвах. Вельмі ўжо любіла яна сваю яблыню “цыганку”, а яблыкі называла “цыганы”. А яны цёмна-чырвоная, доўга захоўваліся зімой. Частавала яна мяне гэтымі яблыкамі.

Да пераезда ў Вілейку Ганна Аляксееўна забяспечвала сваіх аднавяскоўцаў медыкаментамі. Брала іх пад справаздачу ў Вілейскай аптэцы. Вельмі ўдзячныя былі ёй людізі, асабліва старыя.

Тут, у Вілейцы, кожны яе дзень нараджэння адзначалі яе сябры ў яе кватэры. Душой яна не старэла і нават у сталыя гады пісала так: “Пусть лицо озаряет улыбка, даже если седины, как снег, возраст – это, ей Богу, – ошибка, если молод душой человек”.

Мне падабаеца яе лірычная паээія. Як лёгка яна чытаецца, як ад душы напісана!

Яна – жывая гісторыя жыцця нашага краю. Гэта і вучоба, дзіцячая праца ў багатых, членства ў Камуністычнай Партыі Заходняй Беларусі, турма, Вялікая Айчынная вайна і партызаншчына. Затым пасляваеннае будаўніцтва, арганізацыя калгасаў, МТС. Усюды прымала актыўны ўдзел Ганна Аляксееўна. Яна шмат ведала і магла доўга расказваць. Яе часта запрашалі ў школы, вучылішчы, на сустрэчы з моладдзю.

Сіл у яе станавілася меней, а жыццё ў вёсцы патрабавала фізічных намаганняў. Стала яна жыць у Вілейцы, па вуліцы Піянерскай, у аднапакаёвай кватэры. Часта прыходзілі да яе сябры і проста знаёмыя. У дзень яе васьмідзесяцігоддзя 25 сакавіка 1994 года прыйшлі яе павіншаваць многія людзі. Сярод іх была і я. Прынеслі Ганне Аляксееўне вялікі торт, пілі чай. А яна да гэтага часу ўжо перанесла інсульт. Я прапанавала, каб работнікі бібліятэкі прыходзілі да Ганны Аляксееўны і з яе слоў запісвалі яе аўтабіяграфію. Гэта аўтабіяграфія надрукавана на першых старонках выпушчанага зборніка вершаў.

У 1991 годзе Ганна Аляксееўна наведала студыю, дзе працаваў Эдуард Уладзіміравіч Мацюшонак. Ён паказаў ёй свае работы, карціны, яны пагаварылі і зацікавіліся адзін адным. Ганна Аляксееўна ў маладосці добра малявала, гэта мастацтва было ёй блізкім, і яна напісала нарыс пра маладога мастака Эдуарда Мацюшонка. Эдуард Уладзіміравіч хацеў напісаць яе партрэт, але не мог уявіць, як гэта зрабіць. Я прынесла яму ўрыўкі з яе аўтабіяграфіі. Некалькі сеансаў пазіравання – і партрэт быў. гатовы. Стаіць жанчына з кнігай у адной руцэ, а другой лашчыць каласы жыта. За спіной – усё яе жыццё ўвасабляе чорна-чырвонае полымя.

Гэты партрэт быў на персанальнай выставе мастака ў жніўні 1992 г.

Не верыцца, што Ганны Аляксееўны Новік няма разам з намі. Я думала, што яна будзе заўсёды, як неба, як лес, як вёска.

Прыйшла новая вясна. Але ўжо без яе.

Аля ЗАЙЦАВА

   ГАННА НОВІК

(паэма)

І

Кірзовы абутак – жыцця бы адбітак.

Штаны-галіфэ, ды кашуля пад стаць,

Ды славай, бы лаўрам жыццё апавіта,

Здзіўленне бы цуд – змагла сілы дзе ўзяць?

Не песціла маці, не песціла доля.

Жыццё як жыццё, быў пад Польшаю край.

Яе ж з маладосці так вабіла воля.

Пытанне: як жыць? Тут сама выбірай.

I выбрала шлях, бы жаночую долю.

I з марай, бы з любым, пайшла да вянца.

Паветрам уздыхнула, адчуўшы ту волю,

Здавалася, шчасцю не будзе канца.

Ды толькі так мроілась у марах юнацкіх.

Та моладзь – краіны адзінай сыны.

Фундзіва, турма… у абдымках “шляхецкіх”

Крывавыя, жорсткія бачыла сны…

Допыт за допытам: “Што пані мове?

Не згодна з парадкам? Дык вось атрымай…”

Вугал стала… бы дзікунства застолле.

Вока.., калена… “Край любы, бывай!..”

Вадой адлівалі, ды сонейка мала…

I крок запаволіўся… сэрца нудзіць.

Але ачуняла, бо вера трымала.

“Хай лепей магіла, у няволі чым жыць”.

I мова адкрылася. Сэрца пачуцці

Чысцюткай вадзіцай святою бруяць.

I словамі вершаў, што сэрцам адчула,

Змагла недамоўленасць многіх сказаць.

Так вёсны павенчаны з вёснамі справы.

Вясной нарадзілася – нібы вясна.

Лікуй родны край, ды бярыся за справу,

Бо воля табе барацьбою дана.

ІІ

Гады, бы ўзорны рушнік вышываны

Здаецца, ажурны ўзор без канца,

Жыццё для вялікае мэты нам дана,

Той нібы рушнік, з чым ідуць да вянца.

Вось так абручыліся сцежкі-дарогі

3 Ганніным лёсам, дзівоснай судзьбой.

Бо край свой Вілейскі любіла да змогі,

У імя яго – ахвяравала сабой.

Змагалася справай, душою і словам,

Змагалась на той і на гэтай вайне.

Ламалася ўсё – будавала нанова.

Тым лёс прадракала сабе і табе.

Лячыла, вучыла, вяла, кіравала,

Бо верыла ў партыю, любы народ.

I вершы бы песні наўкола спявала.

Іх кладзезь усё множыўся з года ў год.

Так шчырай сяброўкаю стала народу.

За словам-парадаю – з вераю йшлі,

I словам надзею дарыла, свабоду,

І ў вершах адказы бы кветні ўзышлі…

“О, вёсны мае!:. Мае вёсны-жывіце,

Вам першаю лаетаўкай быць у жыцці;

Поспех і творчую славу нясіце,

Дапамаглі творчы шлях свой знайсці”.

Вершы – душы веснавая пуціна,

Ад мрояў-задумак – заторы душы.

I хлынула хваля пачуццяў, лавіна…

А словы людскія бадзёраць: “Пішы!..

Пішы аб усім, наша любая Ганна!”

I слёзы, бы знічкі, над кожным радком.

Пісала бы ў працы – натхнённа, старанна.

Даў лёс ёй за гэта не мала гадкоў.

Ужо, надалей, пры жыцці, ледзь паспелі,

“Мая Вілейшчына” – зборнік другі.

А зорныя думкі коласам спелі…

Ды зноў лад у краіне зусім не такі.

Але не здавала пазіцый упарта.

Цвярдзіла зацята: “То не вясна…

I з ёю спрачацца было так не варта:

Бы Ванга адчула… Краіна не та.”

“Не тая патрэбна, – казала, – указка”,

Бо розным раскладам спазнала цану.

Таму разумела, жыла што не ў казцы,

Бо бачыла сзрцам збалелым ману.

I што б ні казалі – нарэшце ўсім воля.

Вось рынак – здабыткаў нясе закрама.

Не верыла ў казкі тых словаў ужо болей.

Не верыла. Ведала, бо не здарма…

Сядзела ў турмах, жыла за мяжою,

Вярнулася ў блізкі і родны свой кут.

Варонічы – кожнай хвілінай з табою,

Бо ты нарадзілася й вырасла тут.

Бо працу спазнала і ўсім спачувала,

Хто хлеб зарабляў ад сахі і касы.

Народу ты песні і гімны складала,

Не дзеля прыгожага слова-красы.

ІІІ

Была ў барацьбе непахіснай і мужнай.

Адзенне – саладата, душой – бы дзіця.

Сяброўкай, жанчынай – гасціннай, радушнай.

Аскетычна адносілася да жыцця.

У пакоі – шмат кнігаў, папераў паліцы.

Заместа іконы – прыёмнік маўляў.

Ложак ды стол. Хлеба край пракарміцца.

Свой вопыт жыццёвы ёй моцы даваў.

Спазнаўшы ліхое – не патрабавала.

За іншых прасіла, а не за сябе.

 Жыццё, як і творчасць, народу аддала,

Няма колькі год – нібы сёння жыве.

За праўду жыццёвую білась бяскроца,

Народу каб воля і праца была.

Верыла, шчасце заззяе бы сонца,

Змагалась за гэта і гэтым жыла!

IV

Было на шляху нам. Дарогай размовы

Бясконца са мною так шчыра вяла.

Душу наталяла роднаю мовай,

У паэзіі прыклад сабою дала.

I шчыра на свой юбілей запрасіла.

Тае віншаванне – гімн лёсу яе.

I шчырасцю, праўдаю цуда стварыла.

Падзея – бы свята ў сэрцы жыве.

Яе паважалі, цанілі, любілі,

Яна аддавала пазыку ўдвая.

Кватзру ў горадзе ёй падарылі.

Казалі: “Жыві… ужо навекі твая”.

А ёй да спадобы не толькі пакой той,

А дрэва, што лісцем шапоча ў акне.

Старэнькая, люба-сяброўка таполя

Ёй першай званіла аб новай вясне.

Іх шмат гэтых вёсен… такіх адзінокіх,

Бо страціла мужа… і сына..,. сястру.

І толькі таполі галінак высокіх,

Узмахамі неслі настрой, цішыню.

Няма той таполі… Засталася воля,

Ды цуда-каханне, бы жыцця выток.

У вершах – пачуцці кахання і болю…

Тут памяццю дыхае кожны радок.

Адзіны і любы… узорны і зорны.

Яго немагчыма было не любіць.

А ён і цяпер з сівізною, задорны…

Каханнем святла яе нібы гарыць.

“Барвовае лісце” – сабрана сябрамі.

У зборнік, дай Бог, не апошні, здаўна.

Святлом зорна-сонечным – паміж намі,

Неспадзяваная краю вясна.

Зямелька дачку нам такую ўзрасціла,

Душу і мроі, ды талент дала.

Да прыгажосці зямной далучыла

Розум,сумленне ў пасаг аддала.

V

Кірзовы абутак – бы часу адбітак

Штаны ды кашуля… жанчына і маць.

Ды славай нязгаснай жыццё апавіта,

Легенда-жанчына, чаго не адняць.

Апошніх гадоў запаволена стужка… .

Шагрэневай скурай сціскаюцца дні.

Ды сэрца любоўю б’ецца бы птушка,

Час спавядальны – юнацтва гады.

Сяброў непарушных рукі наўкола,

Шчырых пачуццяў не згасны агні.

Святое імя не забыць нам ніколі!

Нашчадкам увесь скарб узнёслых думак тваіх.

21.01.2009г.  09.03.2009г.

***

Колькі пачуццяў,

У сэрцы пяшчоты,

Мар спадзяванняў,

Падзей і работы…

Колькі пражыта,

Прачулена дзён,

Лёсаў радзімых,

Сяброў і імён.

Колькі раздадзена

Людзям з крыніцы

Шчырага сэрца

Гаючай вадзіцы.

А жыватворнага

Слова крыніца

Роднае мовы

Па свеце бруіцца.

Слова да слова –

Крыніца святая

Талентам шчыра

Зямлю надзяляе.

Трапнае слова

У вершах, спагада…

Фарбы мастацтва

Кладзеш ты багата.

Восем багатых

Дзесяткаў жыццёвых

Ты сустракаеш

У промнях вясновых.

***

І зноўку абудзіла раннем

Твая па ліку сталая вясна.

І як тады, гарачым тым каханнем

Запаліць сэрцы творчасцю яна.

І замест ружаў, фарбаў кветак

Нясём пачуцці лепшыя свае.

Твая вясна – квяцістая, бы лета,

Вось-вось абудзіць сонны гаі.

І ты штогод сярод сяброў-паэтаў

Нястомна крочыш зорнаю сцязёй.

Пашанай уся і песнямі апета,

І неўміручай памяццю-слязой.

15.03.04г.

***

Пад акном стаіць твая таполя.

У акне напрыцемках – святло.

Мы цябе ўжо не ўбачым болей.

Бо жыццё імгненнем адышло.

Адышло – у вечнасць, непазбежнасць.

Адышло ў лепшыя міры.

Усё адно: душа твая належыць

Тым, твае хто лепшыя сябры.

Не забыць пяшчоты і спагады

Гаспадыні сціплай і святой.

Ты гасцям была заўсёды рада

Да апошняй кропелькі зямной.

Ты жыла, змагалася, любіла.

Усё жыццё была для нас святом.

Дбала ты пра ўсіх, за ўсіх прасіла.

Ад гасцей утульным быў твой дом.

 

Таполя

Пачуць гэта імя – Ганна Новік – давялося ў тыя далёкія васьмідзесятыя, калі мне споўнілася толькі дваццаць пяць. Я ўжо тады пачала актыўна супрацоўнічаць з раённай газетай “Шлях перамогі” і часта сустракала яе ў рэдакцыі.

Больш кароткае знаёмства адбылося, калі Ганна Аляксееўна запрасіла мяне на свой юбілей – 65-годдзе. Мяне папярэдэілі, што буду выступаць. У зале было шмат людзей: журналісты мясцовай газеты, паэты, супрацоўнікі гарвыканкома, госці, вучні школ…

I вось далі слова мне. Як цяпер памятаю сваё першае публічнае выступленне і ўражанне ад яго. I калі ў канцы я сказала:

– Сёння мы святкуем не 65-год Ганне Аляксееўне…, – зала замоўкла на момант. Я таксама спужалася, чаму ўсе позіркі прэзідыума павернуты на мяне? I ціха вымавіла: – А 65 вёсен!

Усе дружна заапладзіравалі.

Потым сама Ганна Аляксееўна запрасіла мяне на святочны банкет. Памятаю, што я сядзела побач каля яе. Было вельмі цікава ўсё і незвычайна.

Так мы пачалі сябраваць. Я з пазіцыі маладой пачынаючай паэткі, яна – ужо як вядомая пісьменніца. Многія, у тым ліку і я, проста зачытваліся яе дарожнымі нататкамі. I, бывала, толькі і размовы было не пра што іншае, як пра яе апавяданне “Унучка”, вершы, байкі, якія дапякалі выпівох і лайдакоў.

Мы часта бачыліся па той прычыне, што ездзілі па адным і тым жа маршруце. Я – да Багданава, яна – крыху далей – да Вароніч.

Так я даведалася з яе слоў, што ў Варонічах стаіць бацькоўскі дом. 3 ёю жыве сястра, якую яна даглядае. Яны трымаюць козачку і некалькі курак.

Мяне заўжды здзіўлялі яе тактоўнасць і цярплівасць у адносінах да іншых. 3 ёю многія віталіся, уступалі ў размову. I яна для кожнага знаходзіла толькі яму адрасаваныя цёплыя словы падзякі ці то чалавечай цеплыні. Сапраўды, было бачна, што яна – на- родная пісьменніца. Яе любілі, і яна за любоў плаціла любоўю, чуласцю і …творамі.

У апошнія гады свайго жыцця Ганна Аляксееўна атрымала кватэру ў самым цэнтры Вілейкі. Не аднойчы давялося і мне пабываць у гэтым дзіўным паэтычным мірку. Гэта ў маю бытнасць, калі я была выхавацелем рабочага інтэрната, мы з хлопцамі неаднойчы наведвалі яе. Частавалі кампотам, яблыкамі, а яна ў адказ ставіла на стол самавар і мы пілі гарбату. Размовы былі цікавыя і змястоўныя, бо яна, нягледзячы на ўжо сталы ўзрост, была ў курсе ўсіх падзей. У яе аднапакаёўцы не было празмернасці: стары стол з абрусам, злева – ложак, справа – паліца з кнігамі і рознымі шматлікімі сувенірамі, якія ёй дарылі пасля выступленняў. Радыёпрыёмнік яна слухала і ўдзень, і ўвечары.

Не гледзячы на ўсе жыццёвыя цяжкасці і выпрабаванні, яна ніколі не губляла пачуццё меры ні ў радасці, ні ў горы. Яна – жыла, не скардзячыся, цярпліва несла свой крыж на ўдары лёсу.

Пахаванне было людным. Здаецца, уся Вілейшчына прыйшла развітацца з любімай пісьменніцай.

На другім паверсе прама ў акно пакоя глядзела, нібы самотная сяброўка, старая таполя… Ганна Аляксееўна любіла яе і прысвячала ёй вершы… А ў адказ таполя дасылала ёй сваё прывітанне рознакаляровымі лістамі. Не стала Ганны Аляксееўны – не стала і таполі…

Клаўдзія Дубовік

// Шлях перамогі. – 2004. – 13 сак.

 

 

 

Пра паэтку Ганну Новік у сучасным беларускім літаратуразнаўстве згадваецца рэдка. Яно і зразумела – завоблачных вышынь у творчасці не дасягнула. Але памятаць пра паэтку мы павінны.

Ганна Новік нарадзілася 25 сакавіка 1914 года ў горадзе Аўгустоў Сувалкаўскай губерні (сёння тэрыторыя Польшчы). Але сям’я паходзіла з Вілейшчыны, куды і вярнулася пасля вайны. Ужо дзяўчынай яна ўключылася ў нацыянальна-вызваленчую барацьбу, за што правяла каля двух гадоў у турме. А допыт у дэфензіве стаў прычынай калецтва вока.

3 першымі вершамі Ганна Аляксееўна выступіла ў 1937 годзе на старонках «Беларускага летапісу» і «Калоссяў». Тады яна завочна пазнаёмілася і з Максімам Танкам, які стаў яе хросным бацькам у літаратуры.

У часопісе «Беларускі летапіс» існавала рубрыка «Паштовая скрынка», якую вёў Танк: ён рабіў агляд дасланых вершаў. Так у № 6-7 за 1937 год разглядаліся вершы нашай паэткі. Там пра яе згадваецца так: «Новік Ганна. З вялікім задавальненьнем вітаем Вас на літаратурным грунце. Маеце ўсе задаткі быць паэтам. Арыгінальнасьць, шчырасьць, вобразнасьць і яснасьць думкі чуваць у вашых вершах, а гэта найважнейшае. Людзі з меншымі задаткамі бяруцца за працу, а тым больш мусіце ўзяцца вы; але адначасна пазбыцца трэба тых недахопаў тэхнічных, як слабая апрацоўка, мейсцамі русызмы, палёнізмы і інш., каб даць поўнавартасныя мастацкія творы. Толькі сьмялей ідзеце ў гэтьм напрамку. М. Т-к.» У тым самым нумары быў надрукаваны верш паэткі «Маё сонца»:

Ах ты, сонца, прыйшло – кругом бела,

Снег зямельку сабой атуліў…

Ты ж ні разу мяне не сагрэла,

Хоць агонь твой другіх так паліў.

Ці ж ты, сонца, пра гэта не знала,

Што так трэба твайго мне цяпла.

Маладосць я сваю скаратала,

I вясна ўжо мая уцякла.

Як ты клічаш у даль мае вочы,

Як умееш ў душу паглядзець!

Але ўсё ж ткі сагрэць ты не хочаш,

Я ад холаду мушу дрыжэць.

Ты скажы, ці магу спадзявацца,

Шхо ты грудзі сагрэеш мае?

У той дзень я зраблю сабе святца,

Маё сэрца тады загме.

А значна пазней Максім Танк ужо пра прозу Новік напіша ў дзённіку:

«1955/26.03

…Атрымаў пісьмо і цікавае апавяданне Ганны Новік. Дапрацаваўшы, можна было б даць у «Полымя». Вельмі хутка расце ў нас колькасць твораў сярэдніх, твораў, якія можна друкаваць, але калі б былі лепшыя, не варта было б іх друкаваць».

Упершыню ўбачылася Новік з Танкам увосень 1939 года, у рэдакцыі абласной газеты «Вілейская праўда», куды Яўген Iванавіч прыехаў працаваць. Пад яго рэдакцыяй у газеце друкаваліся вершы паэткі. У яе бібліяграфіі ў слоўніку «Беларускія пісьменнікі» пазначаны толькі два творы – «Вёсцы» і «Пад зорамі Крамля». Але гэта не ўсе. Былі яшчэ «Глядзіце зорка», «Рассыпаны зоры»… I ўсё-такі, замест таго каб з прыходам Саветаў у Заходнюю Беларусь пайсці вучыцца, паэтка падалася ўсталёўваць савецкую ўладу ў раёне (на гэта спісваў хібы ў яе творах Максім Танк). Была абрана дэпутатам Народнага сходу Заходняй Беларусі. Працавала інспектарам Куранецкага райана. Гэта наклала адбітак на яе далейшыя жыццё і творчасць.

Падчас савецка-нямецкай вайны Ганна Новік з’яўлялася партызанскай сувязной, за што была ўзнагароджана ордэнам Вялікай Айчыннай вайны II ступені і медалямі. У ваеннай віхуры страціла дачку. Сям’ю пакінуў муж. Ганна Аляксееўна засталася разам з маленькім сынам і бацькамі. У мірны час яна займала і пасады старшыні калгаса імя У.І. Леніна ў вёсцы Варонічы, старшыні Кузьміцкага сельсавета на Вілейшчыне. На Будслаўскай МТС працавала памочнікам начальніка палітаддзела.

У вайну, зразумела, Ганне Аляксееўне пра паэзію думаць не было як. Але ў 1945 годзе яна напісала ліст у Саюз пісьменнікаў БССР. 11 жніўня атрымала адказ:

«Паважаны таварыш Новік!

Выбачайце, што пішу паштоўку, але мне хацелася б, каб яна хутчэй дайшла да Вас. Я вельмі рад быў і ўсе таварышы, якія Вас ведалі, калі змагаліся за вызваленне сваёй Бацькаўшчыны. Я распытваў пра Вас раней. Але мне ніхто нічога не мог сказаць. Калі зможаце зараз пераслаць нам свае вершы і ўсё тое, што Вы напісалі за апошні час, было б вельмі добра. Пераслаць можаце на маё імя, на адрас Саюза пісьменнікаў у Мінску. Прывітанне Вам ад таварышаў, якія помняць Вас. Моцна цісну Вашу руку – Максім Танк».

Так паміж Новік і Танкам узнавілася былое знаёмства. Яны пачалі ліставацца. Яўген Іванавіч быў для паэткі з Вілейшчыны галоўным дарадцам, найперш у справах літаратурных. «Прашу Вас, Яўгені Іванавіч, аб адным: не шкадуючы мяне, напішыце адкрыта, ці варта мне псаваць паперу, ці будзе што з гэтага, ці вартая я на сённяшні дзень Вашых падарункаў, ці ёсць у мяне якія задаткі на пісьменніка? Вашае пісьмо павінна стаць рашучым момантам у адносінах майго пісьменніцтва», – пісала Ганна Новік у сакавіку 1955 года.

Паведамляла яна і пра свае планы. Хацела напісаць кнігу пра жыццё механізатараў МТС, сярод якіх прапрацавала чатыры гады. Па прапанове Танка думала напісаць нарыс, але наракала, што «ў нас няма матэрыялу, а пашукаць яго зараз я не ў стане». Шмат працавала над празаічнымі творамі. На жаль, не ўсё з прозы было надрукавана. Прычына – нізкая літаратурная вартасць. Так, 13 жніўня 1955 года ў «ЛіМе» Мікалай Гарулёў (1919-1980) выступіў рэцэнзентам апавядання Ганны Новік «Карэспандэнт», надрукаванага ў часопісе «Полымя».

«Мне здаецца, – пісаў Мікалай Аляксандравіч, – што някепскі дэбют маладой пісьменніцы. І гэта, у першую чаргу, таму, што з апавядання ўстае жывы кавалак жыцця з яго супярэчнасцямі, цяжкасцямі, з яго дадатнымі і адмоўнымі з ‘явамі. Чытаючы апавяданне, раптам адчуваеш, што расказанае Ганнай Новік – чыстая праўда, якая падчас мяжуе з канкрэтным жыццёвым фактам. I вось тут, мне думаецца, аўтар, ідучы за фактам, часам забыў пра законы мастацтва, пра тыя элементарныя рэчы, якія неабходна ведаць пачынаючаму празаіку». Далей аўтарку крытыкуюць за лішні эпізод у творы, за выпадковых персанажаў за расцягнутасць. «Першае апавяданне – гэта творчая заяўка маладога празаіка. Заяўка Ганны Новік – цікавая па матэрыяле і заслугоўвае ўсялякай падтрымкі. Няхай не крыўдуе аўтар на адкрытую размову аб недахопах, гэтая размова таварыская, шчырая», – падсумаваў у рэцэнзіі Мікалай Гарулёў.

Такі водгук не мог не расчараваць Ганну Аляксееўну. Таму мо і яе лісты да Максіма Танка часта прасякнуты сумам. У адным з лістоў яна так і зазначыла: «Адчуваю сябе лішняй сярод пісьменнікаў…» Яшчэ большае расчараванне прынёс працэс уступлення ў Саюз пісьменнікаў Беларусі і выданне кніжкі.

«Уступаць у члены – трэба мець кніжку, а ў мяне яе няма і, магчыма, не будзе, бо я не ўмею змагацца за сваё месца ў жыцці, нават напамінаць аб сабе не ўмею і баюся, бо вельмі цяжка, калі незаслужана лаюць. Магчыма, Вы гэтага ніколі не сустракалі, таму злуецеся на мяне», – звярталася да Максіма Танка паэтка ў студзені 1958 года. Працяглы час не было пэўнасці з Дзяржаўным выдавецтвам наконт зборніка. Але ўсе справы вырашыліся станоўча. У 1960 годзе Ганна Новік была прынята ў творчы Саюз пісьменнікаў. А праз год быў выдадзены першы ды адзіны прыжыццёвы паэтычны зборнік «Мае вёсны».

Кніжачка выйшла накладам 1730 асобнікаў і ўвабрала ў сябе ўсяго 22 вершы, датаваныя 1937-1958 гадамі. Зборнік на Вілейшчыне – рэдкасць. Падчас святкавання 90-годдзя пісьменніцы, у сакавіку 2004 года, ні бібліятэкары, ні музейшчыкі не змаглі прадэманстраваць яго. У прадмове да зборніка Піліп Пестрак (1903-1978) напісаў: «Недзе ў шэрагу заходне-беларускіх паэтаў, творчыя вытокі якіх пачаліся ад удзелу ў масавай барацьбе за вызваленне з-пад польска-фашысцкай акупацыі, значацца сляды і Ганны Новік. <…>

Зборнік вершаў Ганны Новік «Мае вёсны» не прэтэндуе на шырокі ахоп падзей у свеце, не прэтэндуе на тыя ці іншыя пошукі зместу ці формы. Гэта – песня сваёй, мясцовай птушкі аб тым, што робіцца ў сябе дома, што мае тую ці іншую сувязь з падзеямі ў краіне».

Вось толькі паласа белага змяняецца паласой чорнага. Ганна Аляксееўна мела слабое здароўе. Не магла працаваць. I ўзнікла праблема з пенсіяй.

«Другая бяда са стажам. Райсабес не залічвае выбарных пасадаў, і таму ўвесь час, што я білася ў калгасе старшынёю, – прападае. Трэба даведку райвыканкама, што мяне накіроўвалі па гэту работу. I гэта вельмі цяжка ўладзіць. I яшчэ адно: з даваеннай службы ў мяне застаўся толькі прафбілет з райана. А сведак знайшла, але тыя прыйшлі значна пазней за мяне, толькі ў 40-м годзе. Я ж прыйшла ў раён з 1-га кастрычніка і рабіла ўсё, што было трэба. Як і Вы ведаеце, арганізоўвала гандлёвыя кропкі, загатаўляла лён… Але з тых людзей таксама нікога не засталося, і таму ўвесь час я хачу аформіць на райана, каб не было лішняй цяганіны. Дык вось няма людзей, якія б прымалі мяне на работу. I тут можа са стажу прапасці амаль год. А прафарганізацыя ў райана арганізавалася. толькіў красавіку 40-га года», – звярталася да Максіма Танка з просьбай зрабіць ёй даведку, у якой была б указана дата першых публікацый вершаў. Такі дакумент даваў падставу для адліку працоўнага стажу з 1937 года…

Яшчэ ў 1957 годзе паэтка атрымала другую групу інваліднасці. Пазней не стала сына Ганны Аляксееўны. Душэўныя перажыванні прывялі да таго, што ў паэткі здарыліся інсульты. Нягледзячы на ўсе жыццёвыя выпрабаванні Ганна Новік пражыла 82 гады. Памерла ў студзені 1997 года.

За апошнія дзесяць гадоў выйшлі два паэтычныя зборнікі паэткі. «Мая Вілейшчына» рыхтаваўся яшчэ пры жыцці Ганны Аляксееўны (хоць годам выдання і пазначаны 1996-ы, але выйшаў пазней). Яна тады ўжо была слабая. Загадчыца раённай цэнтральнай бібліятэкі Раіса Соніч прыходзіла на кватэру Ганны Новік і запісвала яе ўспаміны, якія і сталі ўступным артыкулам да кнігі. На жаль, паэтка не паспела пабачыць яе. А ў 2004 годзе пачалася праца над выданнем новага зборніка «Барвовае лісце». Гэта заслуга паэта Івана Лашуткі і Раісы Соніч. Іван Іосіфавіч рэдагаваў кнігу. А вось убачыць яе не паспеў – адышоў у іншы свет. Яшчэ перад смерцю паэт пісаў пра сваю калегу: «Ганна Новік з кагорты тых, хто свой жыццёвы вопыт і прафесійны талент аддавала роднай Беларусі, развіццю яе мовы і культуры. Не абласканая асабістым лёсам, яна заўсёды несла сваю дабрыню і любоў да людзей. I, як родная беларуская песня, паэзія Ганны Новік не згубіць свой след на літаратурнай ніве Бацькаўшчыны».

На шматпавярховіку па вуліцы Маркава ў Вілейцы вісіць памятная дошка, якая нагадвае, што тут «з 1982 па 1997 жыла Ганна Новік, член Саюза пісьменнікаў Беларусі». За апошнія гадоў шэсць у Вілейцы з’явіўся цэлы шэраг новых вуліц і завулкаў якія названы ў гонар пісьменнікаў, мастакоў, гістарычных асоб. Ігнацы Ходзька, Леў (Лейба) Альпяровіч (1874-1913), Эдвард Жалігоўскі, Нікадзім Сілівановіч (1834-1918 (1919?), Піліп Орлік (1672-1742)… Мо да 100-годдзя паэткі з’явіцца вуліца імя Ганны Новік? Хоць яна і не была выбітным літаратарам, але стала першым сябрам Саюза пісьменнікаў з Вілейшчыны. А таму гэты факт заслугоўвае, каб і яго адзначылі.

Макарэвіч, С.

Край мой верасовы : краязнаўчыя эссэ, эпісталярый / Сяргей Макарэвіч. – Мінск : Кнігазбор, 2012. – С. 40-44.

Пра паэтку Ганну Новік у сучасным беларускім літаратуразнаўстве згадваецца рэдка. Яно і зразумела. Завоблачных вышынь у творчасці не дасягнула. Ды і тое, што пасля яе засталося, далёкае ад уключэння ў школьныя хрэстаматыі. Але памятаць пра паэтку мы павінны.

Ганна Новік нарадзілася 25 сакавіка 1914 года ў горадзе Аўгустове Сувалкаўскай губерні, сёння тэрыторыя Польшчы. Але сям’я паходзіла з Вілейшчыны, куды прывезлі і Ганну, калі тое “дазволіла” зрабіць вайна. Ужо маладой дзяўчынай яна ўключылася ў нацыянальна-вызваленчую барацьбу, за што прабыла каля двух гадоў у турме. А допьгг ў дэфінзіве стаў прычынай калецтва вока.

3 першымі вершамі Ганна Аляксееўна выступіла ў 1937 годзе на старонках “Беларускага летапісу” і “Калоссяў”. Тады яна завочна пазнаёмілася і з Максімам Танкам, які стаў яе хросным бацькам у літаратуры. Упершыню ўбачылася Новік з паэтам восенню 1939 года, у рэдакцыі абласной газеты “Вілейская праўда”, куды Яўген Іванавіч прыехаў і працаваць з Вільні. Пад рэдакцыяй Танка ў газеце друкаваліся вершы паэткі. У яе бібліяграфіі ў даведніку “Беларускія пісьменнікі” пазначаны толькі два творы – “Вёсцы” і “Пад зорамі Крамля”. Але гэта не ўсе. Былі яшчэ “Глядзіце зорка”, “Рассыпаны зоры”… Былі ўсе падставы, каб з прыходам Саветаў у Заходнюю Беларусь пайсці вучыцца, але паэтка падалася ўсталёўваць савецкую ўладу ў раёне. Была абрана дэпугатам Народнага сходу Заходняй Беларусі. Працавала інспектарам Куранецкага раёна. Гэта наклала адбітак на яе далейшыя жыццё і творчасць.

Падчас Другой сусветнай вайны Ганна Новік з’яўлялася партызанскай сувязісткай, за што была ўзнагароджана ордэнам Вялікай Айчыннай вайны ІІ ступені і медалямі. У ваеннай віхуры страціла дачку. Сям’ю пакінуў муж. Ганна Аляксееўна засталася разам, з маленькім сынам і бацькамі. У мірны час яна займала пасады старшыні калгаса імя Леніна ў вёсцы Варонічы, старшыні Кузьміцкага сельсавета на Вілейшчыне. На Будслаўскай МТС была памочнікам начальніка палітадлзела.

У вайну, зразумела, пра паэзію Ганне Аляксееўне не было як думаць. Але ў 1945 годзе яна напісала ліст у Саюз пісьменнікаў, і 1 жніўня атрымала адказ. “Паважаны таварыш Новік! Выбачайце, што пішу паштоўку, але мне хацелася б, каб яна хутчэй дайшла да Вас. Я вельмі рад быў і ўсе таварышы, якія Вас ведалі, калі змагаліся за вызваленне сваёй Бацькаўшчыны. Я распытваў пра Вас раней. Але мне ніхто нічога не мог сказаць. Калі зможаце зараз пераслаць нам свае вершы і ўсё тое, што Вы напісалі за апошні час, было б вельмі добра. Пераслаць можаце на маё імя, на адрас Саюза пісьменнікаў у Мінску. Прывітанне Вам ад таварышаў, якія помняць Вас. Моцна цісну Вашу руку – Максім Танк”.

Так паміж Ганнай Новік і Максімам Танкам узнавілася былое знаёмства. Яны пачалі ліставацца. Яўген Іванавіч быў для паэткі з Вілейшчыны галоўным дарадцам, найперш у справах літаратурных. “Прашу Вас, Яўген Іванавіч, аб адным: не шкадуючы мяне, напішыце адкрыта ці варта мне псаваць паперу, ці будзе што з гэтага, ці вартая я на сённяшні дзень Вашых падарункаў, ці ёсць у мяне якія задаткі на пісьменніка? Вашае пісьмо павінна стаць рашучым момантам у адносінах майго пісьменніцтва”, – пісала Г. Новік у сакавіку 1955 года.

Паведамляла яна і пра свае планы. Хацела напісаць кнігу пра жыццё механізатараў МТС, сярод якіх прапрацавала чатыры гады. Па прапанове Танка думала напісаць нарыс, але наракала, што “ў нас няма матэрыялу, а пашукаць яго зараз я не ў стане”. Шмат працавала над празаічнымі творамі. Ды не ўсё з яе прозы было надрукавана. Прычына – нізкая літаратурная якасць. Так, 13 жніўня 1955 года ў “ЛіМе” Мікалай Гарулёў выступіў рэцэнзентам апавядання Ганны Новік “Карэспандэнт”, надрукаванага ў “Полымі”. “Мне эдаецца, – пісаў Мікалай Аляксандравіч, – што някепскі дэбют маладой пісьменніцы. I гэта, у першую чаргу, таму, што з апавядання ўстае жывы кавалак жыцця з яго супярэчнасцямі, цяжкасцямі, з яго дадатнымі і адмоўнымі з’явамі. Чытаючы апавяданне, раптам адчуваеш, што расказанае Ганнай Новік – чыстая праўда, якая падчас мяжуе з канкрэтным жыццёвым фактам. I вось тут, мне думаецца, аўтар, ідучы за фактам, часам забыў пра законы мастацтва, пра тыя элементарныя рэчы, якія неабходна ведаць пачынаючаму празаіку”. Далей аўтарку крытыкуюць за лішні эпізод у творы, за выпадковых персанажаў, за расцягнутасць. “Першае апавяданне – гэта творчая заяўка маладога празаіка. Заяўка Ганны Новік – цікавая па матэрыяле і заслугоўвае ўсялякай падтрымкі. Няхай не крыўдуе аўтар на адкрытую размову аб недахопах, гэтая размова таварыская, шчырая”, – падсумаваў у рэцэнзіі Мікалай Гарулёў.

Такі водгук не мог не расчараваць Ганну Аляксееўну. Таму мо і яе лісты да Максіма Танка часта прасякнуты сумам. Паэтка пачувала сябе пакінутай і забытай. У адным з допісаў яна так і зазначыла: “Адчуваю сябе лішняй сярод пісьменнікаў…” Яшчэ большае расчараванне прынеслі працэсы ўступлення ў Саюз пісьменнікаў Беларусі і выдання кніжкі.

“Уступаць у члены – трэба мець кніжку, а ў мяне яе няма і, магчыма, не будзе, бо я не ўмею змагацца за сваё месца ў жыцці, нават напамінаць аб сабе не ўмею і баюся, бо вельмі цяжка, калі незаслужана лаюць. Магчыма, Вы гэтага ніколі не сустракалі, таму злуецеся на мяне”, – звярталася да Максіма Танка паэтка ў студзені 1958 года. Працяглы час не было пэўнасці ў Дзяржаўным выдавецтве наконт зборніка. Але ўсе справы вырашыліся станоўча. У 1960 годзе Ганна Новік была прынята ў Саюз пісьменнікаў, а праз год выйшаў і першы ды адзіны прыжыццёвы зборнік паэтычны зборнік “Мае вёсны”.

Вось толькі паласа белага змяняецца паласой чорнага. Ганна Аляксееўна мела слабае здароўе. Не магла працаваць. I ўзнікла праблема з пенсіяй.

“Другая бяда – са стажам. Райстат не залічвае выбарных пасадаў і таму ўвесь час, што я білася ў калгасе старшынёю – прападае. Трэба даведку райвыканкама, што мяне накіроўвалі на гэту работу. I гэта вельмі цяжка ўладзіць. I яшчэ адно: з даваеннай службы ў мяне застаўся толькі прафбілет з райана. А сведак знайшла, але тыя прыйшлі значна пазней за мяне, толькі ў 40-м годдзе. Я ж прыйшла ў раён з 1 кастрычніка, і рабіла ўсё, што было трэба. Як і Вы ведаеце, арганізоўвала гандлёвыя кропкі, загатаўляла лён…Але з тых людзей таксама нікога не засталося і таму ўвесь час я хачу аформіць на райана, каб не было лішняй цяганіны. Дык вось няма людзей, якія б прымалі мяне на работу. І тут можа са стажу прапасці амаль год. А прафарганізацыя ў райана арганізавалася толькі ў красавіку 1940 года”. Звярталася да Максіма Танка з просьбай зрабіць ёй даведку, у якой былі б указаны даты першых публікацый вершаў. Такі дакумент даваў падставу для адліку працоўнага стажу з 1937 года. Яшчэ ў 1957 годзе паэтка атрымала другую групу інваліднасці. Значна пазней не стала сына Ганны Аляксееўны. Душэўныя перажыванні прывялі да таго, што ў паэткі здарыліся інсульты. Нягледзячы на ўсе жыццёвыя выпрабаванні паэтка пражыла 82 гады. Памерла ў студзені 1997 года.

На шматпавярховіку па вуліцы Маркава ў Вілейцы вісіць памятная дошка, якая нагадвае, што тут “з 1982 па 1997 гг.. жыла Ганна Новік, член Саюза пісьменнікаў Беларусі”. За апошнія гадоў шэсць у Вілейцы з’явіўся цэлы шэраг новых вуліц і завулкаў, якія названы ў гонар пісьменнікаў, мастакоў, гістарычных асоб: Ігнацы Ходзька, Леў Альпяровіч, Эдвард Жалігоўскі, Нікадзім Сілівановіч, Піліп Орлік… Мо да 100-годдзя паэткі з’явіцца вуліца імя Ганны Новік? Хоць яна і не была выбітным літаратарам, але стала першым сябрам Саюза пісьменнікаў з Вілейшчыны. А таму гэты факт заслугоўвае, каб і яго ўвекавечылі.

Сяргей Макарэвіч

// ЛіМ. – 2009. – № 13. – С. 14.

Знаходжанне Заходняй Беларусі ў складзе Польшчы – асобны перыяд у гісторыі нашай краіны. Асобны перыяд і ў гісторыі літаратуры. Менавіта Заходняя Беларусь дала нам такіх пісьменнікаў, як Максім Танк, Валянцін Таўлай, Піліп Пестрак… Прозвішчаў не так і шмат, але што ні такі «заходнік», то вядомы на ўсю краіну. Была сярод тых літаратараў і Ганна Новік.

Лёс паэткі вельмі складаны і цяжкі. Быў, бо ў студзені 2007 года слаўняецца дзесяць гадоў, як Ганны Аляксееўны не стала. Але памяць засталася. Доказам таму і два пасмяротныя зборнікі вершаў паэткі (за жыццё паэтка выдала толькі адну кнігу), і публікацыі пра яе ў мясцовым друку, а таксама невядомыя шырокаму колу чытачоў празаічныя творы.

Нарадзілася паэтка ў 1914 годзе ў горадзе Аўгуставе (сёння – тэрыторыя Польшчы). Дзяцінства прайшло ў вёсцы Варонічы Вілейскага раёна. У часы польскай акупацыі Заходняй Беларусі Ганна Аляксееўна ўключылася ў нацыянальна-вызваленчы рух. Правяла каля двух гадоў у турме. Падчас допыту ў дэфінзіве атрымала калецтва вока. У 1937 годзе ўпершыню выступіла ў друку са сваімі вершамі. Пра іх з’явіўся водгук ў «Беларускім летапісцы».

«Вайна прайшла праз сэрца і душу…» – напіша паэтка пра Вялікую Айчынную. Пра вайну, на якой Беларусь страціла кожнага трэцяга свайго жыхара. Сама паэтка стала партызанскай сувязной, за што была ўзнагароджана ордэнам Вялікай Айчыннай вайны II ступені і медалямі. Па вайне займала пасаду старшыні калгаса імя Леніна ў вёсцы Варонічы, старшыні Кузьміцкага сельсавета на той жа Вілейшчыне. На Будслаўскай МТС была памочнікам начальніка палітаддзела.

Яшчэ ў 1939 годзе маладая паэтка пазнаёмілася з маладзейшым, але ўжо шырока вядомым Максімам Танкам. Завязалася сяброўства. Танк быў адным з першых, хто ў па-ваенны час адгукнуўся на вестку паэткі, прапанаваў ёй сваю дапамогу.

У 1960 годзе Ганна Аляксееўна была прынятая ў шэрагі пісьменніцкай браціі – Саюз пісьменнікаў. Хоць толькі праз год у паэткі выйшаў першы і апошні прыжыццёвы зборнік вершаў «Мае вёсны». Кніжачка выйшла накладам 1 730 асобнікаў і ўвабрала ў сябе ўсяго 22 вершы, датаваныя 1937-1958 гадамі. Кніжачка на Вілейшчыне – вялікая рэдкасць. Падчас святкавання 90-годдзя пісьменніцы ў 2004 годзе ні бібліятэкары, ні музейшчыкі не змаглі прадэманстраваць яе. У прадмове да зборніка Піліп Пестрак напісаў: «Недзе ў шэрагу заходнебеларускіх паэтаў, творчыя вытокі якіх пачаліся ад удзелу ў масавай барацьбе за вызваленне з-пад польска-фашысцкай акупацыі, значацца сляды і Ганны Новік. <…>

Прапануемы чытачу зборнік вершаў Ганны Новік «Мае вёсны» не прэтэндуе на шырокі ахоп падзей у свеце, не прэтэндуе на тыя ці іншыя пошукі зместу ці формы. Гэта – песня сваёй, мясцовай птушкі аб тым, што робіцца ў сябе дома, што мае тую ці іншую сувязь з падзеямі ў краіне».

А яшчэ Ганна Новік пісала прозу. Як адзначае літаратуразнаўца Мікола Мікуліч, тое, што Ганна Аляксееўна «пачала спрабаваць сябе ў жанрах апавядання, аповесці, нарыса, – вялікая заслуга Максіма Танка».

За апошнія дзесяць гадоў выйшлі два паэтычныя зборнікі паэткі. Першы, «Мая Вілейшчына», рыхтаваўся яшчэ пры жыцці Ганны Аляксееўны. Тады яна ўжо была слабая. Загадчыца раённай бібліятэкі Раіса Соніч прыходзіла на кватэру Г. Новік і запісвала яе ўспаміны. Яны і сталі ўступным артыкулам да кніжкі, якую паэтка, нажаль, не паспела пабачыць. А ў 2004 годзе пачалася праца над выданнем новага зборніка «Барвовае лісце». У гэтым заслуга паэта Івана Лашуткі і Раісы Соніч. Іван Іосіфавіч рэдагаваў кніжку. А вось убачыць яе не паспеў – адышоў у іншы свет. Яшчэ перад смерцю паэт пісаў пра сваю калегу: «Ганна Новік з кагорты тых, хто свой жыццёвы вопыт і прафесійны талент аддавала роднай Беларусі, развіццю яе мовы. і культуры. Не абласканая асабістым лёсам, яна заўсёды несла сваю дабрыню і любоў да людзей. I, як родная беларуская песня, паэзія Ганны Новік не згубіць свой след на літаратурнай ніве Бацькаўшчыны».

Хацелася б у хуткім часе акрамя паэтычных зборнікаў убачыць і кнігу прозы. Хай сабе празаічны радок Ганны Аляксееўны не такі сакавіты, як паэтычны, усё ж і ён павінен чытацца.

Сяргей МАКАРЭВІЧ

// ЛіМ – 2005. – 15 ліп.

Ганна Аляксееўна Новік – вілейчанка, член Саюза пісьменнікаў Беларусі. Да  сёлетняга дня нараджэння атрымала доўгачаканы падарунак: сігнальны экзэмпяр зборніка яе вершаў «Мая Вілейшчына».

3 дня выхаду ў свет першага зборніка паэткі «Мае вёсны» мінулі тры  дзесяцігоддзі. Увесь гэты час Ганна Аляксееўна плённа працавала. Яе паэтычныя і публіцыстычныя творы друкаваліся на старонках вілейскай «раёнкі», у рэспубліканскіх выданнях. І заўсёды знаходзілі водгук у сэрцах чытачоў.

Бо паэзія яе – ад жыцця, ад той рэчаіснасці, якой усе мы сёння жывём.

I вось упершыню за тры дзесяцігоддзі гэтыя вершы сабраны пад адной вокладкай. У новы зборнік Ганны Новік увайшлі лірычныя творы, напісаныя аўтарам за гэты час. Сярод іх нямала такіх, якія нідзе не друкаваліся. У гэтых маленькіх творах адлюстравана наша супярэчлівае жыццё ў розных яго праявах. Усё, чым жыў народ дзесяцігоддзі, што яго турбавала, прыгнятала, знайшло водгук у гэтых паэтычных радках, якія вабяць чытача глыбока асабістым светаўспрыманнем, аптымізмам і любоўю да людзей.

Мне кажуць, я не адзінока,

Бо аж да гэтае пары

Па ўсёй Вілейшчыне навокал

I аднадумцы, і сябры.

Так напісала пра сябе Ганна Аляксееўна. I мела рацыю. Бо павіншаваць яе з восемдзесят першымі ўгодкамі прыйшлі аднадумцы і сябры, прыхільнікі яе творчасці і тыя, хто быў побач з ёю ў нялёгкія часы. I цесна стала ў яе аднапакаёвай кватэры ад шчырых поціскаў сяброўскіх рук.

Ганна Аляксееўна нават праслязілася, трымаючы ў руках сціплую кніжачку пад зялёнай вокладкай – зборнік «Мая Вілейшчына». І нельга не назваць людзей, дзякуючы якім выйшла ў свет гэтае паэтычнае выданне. Арганізавала і фінансавала выданне кнігі акцыянернае таварыства «Інтэрмаркет», а непасрэдную ініцыятыву і цікавасць да паэзіі праявіў генеральны дырэктар фірмы Уладзімір Мікалаевіч Варашнін. Мастацтва ва ўсе часы выжывала дзякуючы мецэнатам.

Наталія Валынец

// Мінская праўда. – 1995. – 26 крас.

 

УСПАМІНЫ

Пра Ганну Новік у нашай сям’і ведалі яшчэ ў 30-я гады мінулага стагоддзя. Яно і не дзіва. Падчас белапольскай акупацыі мой бацька займаўся падпольнай дзейнасцю, і цераз свайго сябра Міхася Машару, які жыў на Шаркаўшчыне, у Мірскі раён траплялі вершы Ганны Аляксееўны. А ў кастрычніку 1939 года ў Беластоку з паэткай-падпольшчыцай бацька асабіста пазнаёміўся – ён таксама быў выбраны дэпутатам Народнага Сходу Заходняй Беларусі.

Пройдзе шмат гадоў, і я таксама пазнаёмлюся з гэтай цудоўнай жанчынай.

Закончыўшы ў 1957 годдзе Беларускі дзяржаўны універсітэт, аддзяленне журналістыкі, я трапіў на работу ў Вілейку: Аўтобусы па раёне амаль што не хадзілі, тэлефонаў на вёсках было мала, і сувязь з Ганнай Новік, як і са многімі няштатнымі карэсцандэнтамі, падтрымлівалася пераважна пісьмова. Асабліва яна ў мяне з Ганнай Аляксееўцай наладзілася, калі сам збольшага стаў займацца паэтычнай творчасцю. (I па сённяшні дзень застаюся “пачынаючым” паэтам). Трапляючы на рэдакцыйнай “Победе” ў Кузьміцкі або Рэчкаўскі сельсаветы, не абмінаў вёску Варонічы, дзе і жыла Ганна Новік. Ад яе атрымліваў кансультацыі наконт паэзіі, падоўгу размаўляў з гаспадыняй ў яе драўлянай хатцы на розныя іншыя тэмы. Асабліва я любіў слухаць субяседніцу пра яе цяжкае дзяцінства, пра удзел у падполлі падчас белапольскай акупацыі, пра пасляваеннае жыццё. Вось яе словы: – Я – былы мужчынскі кравец. Незакончаны крыху аграном. Крыху медык, крыху фармацэўт. У дванаццаць гадоў свайго жыцця дапамагала бацьку ў кузні (ён быў каваль): біла молатам, наразала гайкі, балты, нават рабіла крываватыя ўхналі, з дапамогай якіх кавалі коней. Касіла, арала, гарадзіла платы,валіла дрэвы з бацькам, калі будавалі хату.

Апавядаючы пра гэта, неяк у студзені 1968 года Ганна Аляксееўна з сумам выказалася:

– Цяпер мне зноў давялося ўзяцца за гэта. Толькі пройдзеныя мною вузкія сцежкі забралі ў мяне шмат здароўя, і на кожную работу я трачу шмат сіл і часу. Сэрца не вытрымлівае фізічнай нагрузкі.

Вось і ў дзень майго чарговага візіту да Ганны Аляксееўны завітала ўдава франтавіка, які загінуў у 1944 годзе, і прасіла навастрыць пілу. 3 суседняй вёскі Котлаўцы прыйшлі за лекамі (дарэчы, будучы ў Вілейцы, Ганна Новік з запасам набірала іх у аптэцы). А назаўтра раніцай прыйшоў калгасны каваль з абпаленай рукой. I ўсім была аказана патрэбная дапамога.

Нават у ролі ветэрынарнага фельчара выступала няўрымслівая жанчына. “Гэтай рабоце, – усміхалася Ганна Аляксееўна, – мяне навучыў Леанід Кавалік.з калгаса “Чырвоны Сцяг”.

У адным з апошніх пісьмаў, якое я атрымаў, калі працаваў у Беразіно, у лютым 1982 года Ганна Аляксееўна зазначыла: “На сённяшні дзень яшчэ жыву поўным жыццём: люблю, захапляюся, абураюся, пішу сатырычныя вершы, лірычныя. Тужу, сумую і працую фізічна”.

Такім няўрымслівым Чалавекам і запомнілася мне Ганна Новік – мой старэйшы таварыш, мая старэйшая дарадчыца.

Барыс МАНЦЭВІЧ

(Да 100-годдзя з дня нараджэння Г. А. Новік)

Беларускай паэтэсе, удзельніцы нацыянальна-вызваленчага руху ў Заходняй Беларусі на Вілейшчыне Ганне Новік, 25 сакавіка споўнілася б 100 год.

Трапна сказаў Іван Лашутка ў прадмове да паэтычнага зборніка Ганны Новік “Барвовае лісце”: “Не аблашчаная асабістым лёсам, яна заўсёды несла сваю дабрыню і любоў да людзей. I, як родная беларуская песня, паэзія Ганны Новік не згубіць свой след на літаратурнай ніве Баіцькаўшчыны”.

Цалкам пагаджаюся з гэтымі словамі: “Не аблашчаная асабістым лёсам”… Так жыццё склалася, што яна ўжо з самага ранняга дзяцінства спазнала цяжкую фізічную працу. Яна мне пісала: “Я была мужчынскі кравец. Незакончаны крыху аграном. Крыху медык, крыху фармацэўт. У 12 гадоў свайго жыцця (з 6-7 год) дапамагала бацьку ў кузні – ён быў каваль. Біла молатам, наразала гайкі, балты, нават рабіла крываватыя ўхналі для таго, каб падкаваць каня. Касіла, арала, гарадзіла платы, валіла дрэвы з пня з бацькам, калі будавалі гэту хату”.

А пабудавалі яе ў сярэдзіне 1920-х гадоў. У ёй я час ад часу сядзеў з гаспадыняй і размаўляў на розныя тэмы. Шмат гаварылі пра гады польскай акупадыі, тагачаснае падполле, у якім прымалі ўдзел Ганна Новік і мой бацька, Флор Манцэвіч. I тут мы былі аднадумцамі, асабліва пасля таго, як Ганна Аляксееўна даведалася, што я з’яўляюся сынам таго чалавека, які ў Беластоку выступаў з дакладам аб уваходжанні Заходняй Беларусі ў склад Беларускай ССР.

– I я ў кастрычніку трыццаць дзявятага года як дэлегат прымала удзел у вядомым Народным сходзе, – расказвала яна. – 3 чатырох дакладчыкаў запомніла толькі двух, якія выступалі па асноўных тэмах, Прытыцкага і вашага бацьку. Добра ён сказаў пра заходнебеларускага таленавітага паэта Міхася Машару, які замест ордэна на грудзях насіў трапалку ад лёну, каб зарабіць сабе на кавалак хлеба і не памерці з голаду.

— Пра вас, Ганна Аляксееўна, – казаў я субяседніцы, – у нашай сям’і ведалі яшчэ да трыццаць дзявятага года, калі Міхась Машара, які сябраваў з маім бацькам, нейкім чынам дастаўляў рукапісы вершаў сваіх, вашых, Міхася Васілька, Піліпа Пестрака. Пра гэта мне маці расказвала.

Напэўна, таму, што мой бацька ўдзельнічаў у заходнебеларускім падполлі, мне і па сённяшні дзень блізкая тэма Заходняй Беларусі. Ганна Аляксееўна раіла мне не пакідаць гэтай тэмы. У пісьме ад 13 студзеня 1969 года (я тады яшчэ працаваў у Вілейскай раённай газеце) яна падбадзёрвала: “Вы ўсё ж малайчына! Хоць работы хапае, але Вы ўзяліся за нашу Заходнюю. Гэта вельмі добра. Магу Вам сёе-тое і падказаць. Калі Вам спатрэбіцца рух Заходняй Беларусі, вось Вам людзі:

Баранцы Асіпаўскага сельсавета – Гарэлік Уладзімір Рыгоравіч, старшыня раённага савета таварыства сляпых;

Цынцавічы – Круцько Аляксандр Ігнатавіч, персанальны пенсіянер.

Больш цакуль не дам. Усё адразу не зробіш.

У мяне было многа выразак з нашых часопісаў таго часу, былі фотаздымкі, але ў зямлі папсаваліся ў вайну”.

На жаль, у канцы 1969 года тэма Заходняй Беларусі ў маёй журналісцкай творчасці прыпынілася, паколькі мяне перавялі на работу ў рэдакцыю бярэзінскай раённай газеты “Сцяг Леніна”. А гэта – Усходняя Беларусь. Аднак ліставанне з Ганнай Новік не спынілася.

Можа ўзнікнуць пытанне: чаму, жывучы ў адным раёне, мы не маглі часцей сустракацца? Прычына простая. Аўтобусы па раёне, асабліва ў закінутыя вёскі, як Варонічы, хадзілі рэдка, а ў завеі яны туды наогул не даязджалі. Па-другое, як казала мая суразмоўца, у пісьмах лягчэй выкласці сваю душу, і нават так шчыра, што пры вуснай размове таго б не сказаў.

А лёс такі быў у гэтай адзінокай жанчыны. У вайну памерла дачушка, а ў пасляваенны час страціла дарослага сына. Ва ўступным слове да паэтычнага свайго зборніка “Мая Вілейшчына” паэтка піша пра тое, як з-за катаванняў у польскай турме яна ў 1936 годзе стала інвалідам: “Аднойчы мяне павялі на допыт. Следчы ўдарыў мяне з размаху па твары. Я не ўтрымалася на нагах і ўпала скроней на кант стала. Са скроні пацякла кроў. Допыт быў перапынены. Зрэнка майго правага вока схавалася за пераноссе. Я пачала дрэнна бачыць”.

Але бадай што самы цяжкі адбітак у яе лёсе пакінула палітычная здрада яе мужа. У пісьме ад 8 лютага 1968 года з просьбай нікому гэта пісьмо не паказваць (пры сустрэчы дадала: “Толькі пасля маёй смерці”) яна расказвала.

“…у 1940 годзе мне спадабаўся беглы падпольшчык з вёскі Цынцавічы Круцько Антон Пятровіч, які толькі з прыходам Савецкай улады ў 1939 годзе выйшаў з турмы…

…Я лічыла яго такім жа ідэйным, як сама, як мае сябры. Мы сталі мужам і жонкай”.

А праз пару месяцаў ад работнікаў “адпаведнай установы” Ганна Новік даведалася наступнае: “…у 1936 годзе майго мужа (тады яшчэ не мужа) і некаторых іншых злавілі польскія паліцэйскія як падпольшчыкаў. Усіх іх асудзілі на 10 год турмы, а яго за “услугу” –  на 4 гады”.

Потым Антон Круцько, адступаючы на Усход у 1941 годзе, быў закінуты ў тыл ворага, да партызанаў. Тут Ганна Аляксееўна некалькі разоў з ім сустракалася. I ў вайну, і ў пасляваенны час яна “старалася выклікаць мужа на шчырасць, але ён не даваўся гаварыць аб гэтым, і між намі пачала расці сцяна”. “…між намі зарадзілася недавер’е”. “Канчаткова рассталіся ў 1947 годзе”.

Яны былі розныя па духу, таму Ганна Новік і пісала мне: “Не разумею, як жыве атэіст з веруючай, баптысткай, як жывуць адной сям’ёй людзі з рознымі светапоглядамі і перакананнямі”.

3 Ганнай Аляксееўнай проста можна было гаварыць на любыя тэмы. У сваёй вёсцы яна ненавідзела дармаедаў і ўсіх тых, хто стараўся разбурыць калгас. У мяне захавалася пісьмо (яно ў “Куфэрку Віленшчыны” не надрукаванае), у якім Ганна Новік пералічвае, на яе погляд, непажаданых савецкай уладзе людзей, называючы іх абразлівым у той час словам “хунвэйбінамі”. У Варонічах быў аптэчны пост, які афіцыйна ўзначальвала і забяспечвала медыкаментамі Ганна Аляксееўна. Іншы раз станавілася фельчаркай, навуку якой спасцігала самастойна. Цікавыя радкі з памянёнага пісьма:

“Хацела яшчэ пагаварыць з Вамі, але ідзе наш шафёр на ўколы. Уводжу яму вітамін і анальгін. А нашых “хунвэйбінаў” рашыла не ратаваць ні ад якіх захворванняў. Чорт з імі! Не варта”.

Аб чым я толькі не даведваўся ад Ганны Аляксееўны! Неяк заехаўшы ў Варонічы на рэдакцыйнай машыне, звярнуў увагу на недапітую бутэльку гарэлкі.

– Госці былі?

– Якія там госці?! Сама пахмялялася.

Мяне такі адказ здзівіў – яна ж непітушчая.

I пачуў у адказ:

– Узялася за прозу. Адзін з герояў майго будучага рамана, – п’яніца. Але як апісаць яго самаадчуванне пасля п’янкі? I я пайшла на эксперымент. Дастала бутэльку гарэлкі і ўчора нанач добра выпіла. Пасля кожнай чаркі запісвала адчутае. Апошняга кілішка ўжо не помню. Нешта запісвала, але што, назаўтра не расшыфравала. Пасля п’янкі галава разляталася на кавалкі. Пахмялілася. Стала лёгка на душы. Але ж мой герой амаль штодня напіваецца. Мне ж аднаго эксперыменту хапіла.

Рассмяяліся.

Іншы раз здавалася, што Ганна Аляксееўна па вачах і позірку чалавека ўмее “расшыфраваць” яго думкі. Я звярнуў увагу на тое, што яна апранаецца вельмі бедна, хаця магла б і лепшае адзець. Тым болш, што яна – нядрэнная краўчыха. Тады чаму? Я не гадаў, а толькі падумаў. Яна ж сама адказала. Вось вьггрымка з пісьма ад 13 студзеня 1968 года:

“Чаму так апранаюся? Прывычка. 3 дзіцячых год бацька браў мяне ў кузню (не было ў мяне братоў). Спачатку дзьмула мехам, потым дзяржала каню нагу падчас акоўвання, потым узялася за меншы молат, тады за большы. А пасля падполле, начныя паходы, канспірацыя.

Арба, касьба, работа ў лесе.

Потым вайна, партызаны. Зноў канспірацыя, я ж ад саобага аддзела. Зноў начныя паходы ў замець, дождж. А потым работа ў МТС з трактарыстамі. І ўсё сярод мужчын адна. Так ужо склалася. А зараз позна адвыкаць.

Ну вось мой вонкавы бок. Цяпер вы не будзеце траціць час на вывучэнне мяне з гэтага боку”.

Не песціў лёс народную паэтку Вілейшчыны, але яна не кідалася ў роспач і жыла паўнакроўным жыццём. Іван Лашутка падкрэсліваў, што Ганна Новік “свой жыццёвы досвед і прафесійны талент аддала роднай Беларусі, развіццю яе мовы і літаратуры”.

У вершьі “Слова да Радзімы” чытаем:

Беларусь, Беларусь!

Паўтараць гэта слова так міла!

Як у роднае маці, я вечна ў цябе ў даўгу.

Шмат табе не сказала і многа яшчэ не зрабіла,

Дык прымі, што паспею, як маці, прымі, што змагу.

Барыс МАНЦЭВІЧ,

член Беларускага Саюза

журналістаў з 1958 года.