Мы ўжо неяк адвыклі ад падобнай літаратуры. Зайдзіце ў любую кнігарню. Баевікі, дэтэктывы, эротыка… А між тым ёсць і яна, яе вялікасць айчынная літаратура. Проста прабіцца ёй на кніжны рынак цяжкавата. Мінімальная канкурэнтаздольнасць. А калі гаворку несці не аб камерцыі, а аб нашай духоўнасці, тады ўсё становіцца на свае месцы. Паэтычны зборнік Ганны Новік, старэйшай паэтэсы Вілейшчыны, з нейкай асаблівай цеплынёю, са шчырай любоўю успрыняты грамадскасцю горада і раёна.

Выдадзены ён выдавецкай групай “Нэсі” па пратэкцыі дэпутата Вярхоўнага Савета Уладзіміра Варашніна. Ён – генеральны дырэктар акцыянернага таварыства “Інтэрмаркет”. Яго, скажам так, і фінансавае забеспячэнне.

Ініцыятарам выдання выступіла літаратурнае аб’яднанне пры Вілейскай гарадской бібліятэцы.

Ганне Новік сёння за восемдзесят. І калі б не было гэтай кнігі, яе творчы набытак адышоў бы ў нябыт. Многія так і не змаглі б даведацца, што жыве на свеце сціплая жанчына з паэтычнай душою, для якой жыццё – пазія і паэзія жыцця.

Яна піша ў прадмове да зборніка: “Вечарам мяне выклікалі да суддзі. Амаль нічога не пытаючыся, ён напісаў паліцэйскаму запіску і сказаў коратка: “У турму”. Так паэтка апісвае першы свой арышт за падпольную дзейнасць на тэрыторыі былой Заходняй Беларусі. І вось які водгук знаходзіць гэта ў паэзіі Ганны Новік:

Сонца бачу, але толькі ў сне,

І яно часамі мяне грэе.

Не турбуйся, мама, за мяне,

Я зусім нямнога пастарэю.

(“Ліст дадому”)

Паэзія неаддзельна ад жыцця.

“Нарадзілася я 25 сакавіка 1914 года ў горадзе Аўгустове Сувалкаўскай губерні (цяпер гэта Польшча). Мае бацькі родам з Вілейшчыны. бацька з Вароніч, маці – з Іжы… Калі пачалася Першая сусветная вайна, бацька працаваў малатабойцам у прыватніка каваля, а маці – прыходзячай работніцай у багатых сем’ях. Калі ў горадзе стала цяжка пражыць, бацька вырашыў паехаць дамоў на гаспадарку свайго бацькі…”.

Кожны радок прадмовы выпакутаваны і самой паэткай, і тымі людзьмі, якія абвострана ўспрынялі яе боль. Справа ў тым, што на старасці год Ганна Новік перанесла некалькі інсультаў, цяпер захаваўшы ясны розум і памяць, страціла сілу рук. работніцы гарадской бібліятэкі вырашылі занатаваць для нашчадкаў споведзь яе жыцця, дзе кожнае слова – ад сэрца, дзе кожны радок – глыбокая перакананасць у справядлівасці справы, якой служыла.

У маладосці маёй былі краты, былі і кайданы,

І таму я наручны гадзіннік зусім не нашу.

Бо раменьчык яго націскае заросшыя раны,

І мінулыя вобразы сэрца трывожаць душу.

Мы з табою прайшлі акупацыі, стогны і болі,

У ліхалецце вайны не здымалі з плячэй шынялёў.

На руінах дамоў, на згарэўшым і стоптаным полі

Аднаўлялі жыццё, каб квітнела, бурлілася зноў…

Такую цэльную натуру паэта і чалавека сёння цяжка сустрэць. Бо прынцыпы мяняюцца зараз ну акурат як мігценне святлафорных агнёў. Былыя камуністы сталі дэмакратамі, дэмакраты… Пераблыталіся праграмы, пазіцыі. Не намі сказана: палітыка – брудная справа, і робіцца яна бруднымі рукамі. Уся гісторыя развіцця чалавецтва  пераконвае нас у гэтым. Але адначасова і ў тым, што былі і ёсць людзі, якія стаялі і стаяць вышэй палітычных гульняў, якія не амяняюць сваю ідэйную перакананасць, якой бы ілюзорнай у вачах іншых яна не была, на важкасць дэпутатскага мандата. Яны сумленна і светла жылі. Іх не ўпікнуць з прычыны карысных мэт і ўчынкаў. Іх партыйныя білеты не заплямлены. Няўжо хтосьці сёння з “новых” беларусаў абвінаваціць гэтых абсыпаных белым інеем старыху нейкай ідэйнай няслушнасці і непрыстойнасці? Хто ж тады яны і ўсе мы якія на хуткую руку перабудаваўшыся, гэтак жа хутка змянілі свой светапогляд?

Падпольшчыца. партызанка. Старшыня першага створанага ў Варонічах калгаса, мясцовага сельсавета. Намеснік начальніка палітаддзела МТС…

Хай у сэрцы тлееца да скону

Маладосци вечнай пачуццё,

Хай квитнеюць травы і газоны,

Маладосць, сяброўства і жыццё.

На ранейшых літаратурных канонах паэтычныя творы падраздзяляліся на пэўныя цыклы: лірыка патрыятычная, грамадзянская, кахання і дружбы, падзел, вядома, умоўны. Паэзія Ганны Новік не ўвайшла ў школьныя падручнікі, яе абміналі сваёй увагай крытыкі… Паэтэса не дамагалася ніякіх высокіх трыбун. Пастаяннай для яе была раённая газета. Тут яе друкавалі, тут яна была нязменным кансультантам літаратурнага аб’яднання, без кроплі зайздрасці падтрымліваючы тых, у кім яна бачыла іскрынкі літаратурных здольнасцей. Цяжка гаварыць пра гэта ў прошлым часе, але сёння Ганна Новік з-за інваліднасці ўжо страціла сувязь з газетай. Жыве сціпла і адасоблена ў сваёй аднапакаёўцы, якую дзяржава выдзеліла ёй як ветэрану партыі, удзельніцы Вялікай Айчыннай вайны, члену Саюза пісьменнікаў.

Напэўна, штосьці ёсць да сёння,

Чаму ў гэткія гады

Лірычны верш, вясною поўны,

Харошы, свежы, малады?

Дык вось, у творчасці Ганны Новік лірыка і грамадзянскасць неаддзельныя. Як не аддзельныя лірычнае і гераічнае ў яе жыцці. Яна піша пра салодкі неспакой чакання сустрэчы (“Гадзіна чакання”), пра тугу несагрэтай восені (“Восеньскі роздум”), пра імклівы бег часу (“Калі спыняюся”). Нібыта ўсё сваё, затоенае, глыбока асабістае. Ды прарываецца раптам трывожным неспакоем:

Няўжо цяпер нічога не змагу?

І ні душы, ні сэрца не сагрэю?

Няўжо цяпер не адганю тугу?

І з лютаўскай не спраўлюся завеяй?

Прафесійны аналіз творчасці Ганны Новік пакінем для літаратуразнаўцаў. Для нас, чытачоў, важней сёння агульначалавечы сэнс яе паэзіі, простай, ненадуманай, зразумелай і даступнай кожнаму. Ні ў жыцці, ні ў творчасці паэтка не экспераментуе. Шляхі для самавыяўлення ў яе натуральныя, чалавечыя, правільныя.

І я пішу, смяюся і кахаю,

Іду, бягу, смяюся і  пяю,

Людзей, зямлю і неба абдымаю,

А наймацней – Вілейшчыну маю.

Няхай жа не слабеюць гэтыя абдымкі, няхай неадольна і пяшчотна песцяць нашу родную зямліну.

Марыя КУЗАЎКІНА

// Мінская праўда. – 1996. – 27 чэрв.